Breaking News

ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧ - [Cambo Page - ខេមបូ ផេក]


ឬ មហានគរទី៣ (គ.ស ១១៨១ - ១២០១)

១ = ខេត្ដកំពុងស្វាយ ស្ថិតនៅក្នុងខេត្ដ កំពុងធំសព្វថ្ងៃ 
២ = គូ ឬ បន្ទាយទឹក 

ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ជា​ព្រះ​រាជ​បុត្រ​ព្រះ​បាទ​ធរ​និន្រ្ទ​វរ្ម័ន​ទី​២ ព្រះ​អង្គ​បាន​សំងំ​រស់​នៅ​ដោយ​គ្មាន​ធ្វើ ឬ​បញ្ចេញ​សកម្ម​ភាព​អ្វី​ទាំង​អស់ ក្នុង​រាជ្យ​ព្រះ​បាទ​ត្រី​ភុវ័ន​អា​ទិត្យ​វរ្ម័ន​។ សិលា​ចារឹក​ខ្មែរ​នៅ​ប្រាសាទ​ភិមាន​អាកាស បាន​សរ​សេរ​ចារ​ទុក​មក​ថា «​ព្រះ​អង្គ​រង់​ចាំ​ឱកាស​ល្អ​ដើម្បី​​ចេញ​​មក​​ស្រោច​​​ស្រង់​​ផែន​ដី ដែល​ពោរ​ពេញ​ទៅ​ដោយ​បាប​កម្ម​»​។ ការ​អត់​ធ្មត់ ព្យា​យាម​តស៊ូ រង់​ចាំ​របស់​ព្រះ​បាទ​ជ័យ​វរ្ម័ន​ទី​៧ មាន​រយៈ​​ពេល​​ដល់​​ទៅ​១៧​ឆ្នាំ​។ 

ចលនាតស៊ូរំដោះជាតិ និងការវាយឆ្មក់
កាល​បើ​បាន​ដឹង​ថា ស្ដេច​ជ្រែក​រាជ​អស់​ព្រះ​ជន្ម ព្រះ​បាទ​ជ័យ​វរ្ម័ន​ក៏​ចេញ​មុខ​ប្រមែ​ប្រមូល បំបះ​បំបោរ​ប្រ​ជា​នុរាស្រ្ដ រៀប​​ចំ​ចល​នា​តស៊ូ ដើម្បី​រំដោះ​ជាតិ​មាតុ​ភូមិ​ពី​កណ្ដាប់​ដៃ​ខ្មាំង គឺ​នគរ​ចំប៉ា​។ ការ​តស៊ូ​រំដោះ​ជាតិ​របស់​ព្រះ​អង្គ មាន​រយៈ​ពេល​យូរ​បង្គួរ មុន​នឹង​ព្រះ​​អង្គ​សំរេច​បាន​បោស​សំអាត​ទឹក​ដី​ខ្មែរ ពី​ការ​កាន់​កាប់​ជិះ​ជាន់​របស់​អាណា​និគម​ចំប៉ា​។

នៅគ្រប់ទិសទី កងទ័ពខ្មែរស្ម័គ្រចិត្ដ ត្រូវបានប្រមូលផ្ដុំជាក្រុម ហាត់រៀនហ្វឹកហ្វឺនគ្រប់មុខវិជ្ជាសិល្ប៍សាស្រ្ដ ក្បួនពិជ័យ​សង្រ្គាម​។ ជា​ពិសេស​ ក្នុង​ផ្នែក​របៀប​ដាក់​រាយ​អន្ទាក់​វាយ​ឆ្មក់​។ យុទ្ធសាស្រ្ដវាយឆ្មក់ ត្រូវបានព្រះអង្គអនុវត្ដនាឆ្នាំដំបូង ដែលកងទ័ពព្រះអង្គ មិន​ទាន់​មាន​កំលាំង​គ្រប់​គ្រាន់ នឹង​វាយ​ប្រហារ​សត្រូវ​ដោយ​ចេញ​មុខ។ ចលនាតស៊ូរដោះជាតិរបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នបានប្រើពេលវេលាជិត ៥ឆ្នាំ មុន​នឹង​មាន​លទ្ធ​ភាព​ អាច​ប្រ​យុទ្ធ​ត​ទល់​សត្រូវ​ចាម​។ ព្រះអង្គបានរៀបចំកសាង កងកំលាំងទ័ពជើងទឹកមួយយ៉ាងសំខាន់ ទុកសំរាប់ទប់ទល់ វាយ​កំទេច​ទូក​ចាម ពី​ព្រោះ​ព្រះ​អង្គ​សង្កេត​ឃើញ​យល់​ច្បាស់​ថា កំលាំង និងចំនុចខ្សោយរបស់នគរចំប៉ា ស្ថិតនៅលើកងនាវាចរ។ ដូច្នេះ​បើ​ព្រះ​អង្គ​វាយ​កំទេច​កង​ទ័ព​ទូក​ចាម​បាន ព្រះ​អង្គ​ក៏​អាច​យក​ជោគ​ជ័យ រំដោះជាតិមាតុភូមិ ចេញពីកណ្ដាប់ដៃខ្មាំងរួចដែរ។

ជ័យជំនះផ្ដាច់ព្រ័ត្រលើកងទ័ពចំប៉ា
ដូចការត្រិះរិះគិតពិចារណាមែន ព្រះបាទជ័យវ្មរ័ន បានយកជ័យជំនះលើទ័ពចាម ដោយបានធ្វើចំបាំងចេញមុខ វាយ​ប្រយុទ្ធ​កំទេច​បំផ្លាញ​អស់​ កង​ទ័ព​នាវា​ចរ​ចាម​។ ទិដ្ឋ​ភាព​ចំបាំង​យ៉ាង​សាហាវតាមទូកសំពៅលើទន្លេ ត្រូវបានសិល្បករខ្មែរឆ្លាក់ជាប់លើជញ្ជាំងថែវ​ប្រាសាទ​បាយ័ន​។ សិលា​ចារឹក​នៅ​ប្រា​សាទ​បន្ទាយ​ឆ្មារ ក៏​សរ​សេរ​ចារ​អធិប្បាយ​ អំពីព្រឹត្ដិការណ៍ច្បាំងប្រយុទ្ធគ្នា តាមផ្លូវទឹកលើទន្លេ និងជ័យជំនះយ៉ាង​អស្ចារ្យ​របស់​ព្រះ​បាទ​ជ័យ​វរ្ម័ន​ទី​៧ ទៅ​លើ​ស្ដេច​ចាម​ដែរ​។ កងសេនាយោធាចាមជាច្រើនបាក់ទ័ពរត់ប្រសាចគ្មានទិសតំបន់។ ខ្លះទៀត​ត្រូវ​កង​ទ័ព​ខ្មែរកាប់​សំលាប់​ និង​ចាប់​ធ្វើ​ជា​ឈ្លើយ គឺ​នៅ​ក្នុង គ.ស.១១៨១​។ ព្រះអង្គរំដោះដណ្ដើមយក​មហា​នគរ​មក​វិញបាន ហើយទឹកដីខ្មែរក៏បាន​ចេញ​ផុត​រួច​ពី​នឹម​អាណា​និគម​នគរ​ចំប៉ា​ក្នុង​គ្រា​នោះ​ដែរ​។ ព្រះអង្គបានប្រកាសខ្លួន ជាព្រះមហាក្សត្រប្រទេសកម្ពុជា។ ព្រះនាមព្រះអង្គជាក្សត្រ គឺព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ គឺ​នៅ​ក្នុង គ.ស.១១៨១ ដដែល​។​ ព្រះ​អង្គ​តាំង​ទី​ព្រះ​បរម​រាជ​វាំង នៅ​ព្រះ​រាជ​ធានី យសោធរបុរៈ​ដដែល​។

សង្គ្រាមសងសឹករបស់ស្ដេចចំប៉ា
បរាជ័យដ៏សែនជូរចត់នេះ មិនបានធ្វើអោយស្ដេចនគរចំប៉ាភ័យខ្លាច ឬបាក់អំនួតទេ។ ដើម្បីលប់លាងកិត្ដិយស ការអាម៉ាស់​មុខ ស្ដេ​ចាម​ព្រះ​ជ័យ​ឥន្រ្ទ​វរ្ម័ន​ទី​៤ ត្រូវ​តែ​ធ្វើ​សង្គ្រាម​ច្បាំង​នឹង​ខ្មែរម្ដងទៀត។ ព្រះអង្គត្រូវរង់ចាំ១០ឆ្នាំ ដើម្បីមានលទ្ធភាពអនុវត្ដផែនការណ៍សងសឹក។

ម្ដងនេះក៏ដូចជាលើកមុនដែរ ក្នុងគ.ស.១១៩០ ស្ដេចចាមបាននាំយកសួយសារអាករទៅថ្វាយស្ដេចយួន សំកុំអោយ​លូក​ដៃ​ក្នុង​រឿង​ខ្មែរ​។ ស្ដេច​ចាម​លើក​កង​ពល​យោធា​យ៉ាង​គគ្រឹក​គគ្រេង ចូលវាយប្រហារនគរកម្ពុជា ដោយសង្ឃឹមថានឹងបានជ័យជំនះឈ្នះខ្មែរ ដូច​លើក​មុន​ទៀត​ជា​មិន​ខាន​។ តែព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ បានបញ្ជាកងទ័ពគ្រប់ទិសទី វាយប្រហារតបតទៅវិញ យ៉ាងខ្លាំងក្លាមហិមា ខ្លាំងលាន់លឺជាងរន្ទះ​បាញ់​ទាំង​ប្រាំបី​ទិស​ធ្វើ​អោយ​សត្រូវ​បែក​បាក់​ខ្ចាត់​ខ្ចាយ រត់ចោលជួរមានស្លាប់របួសច្រើនឥតគណនា។ ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ព្រះអង្គមិនបង្អង់ដៃ ព្រះ​អង្គ​វាយ​ប្រហារ​សំរុក​បុក​រុល ចូល​ទៅ​ដល់​ទឹក​ដី​នគរ​ចំប៉ា​។ សេចក្ដីក្លាហានអង់អាច របស់ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរត្រូវបានសិលាចារឹកប្រាសាទ​ជ្រុង ក្នុង​នគរ​ធំ​ រៀប​​រាប់​ថា ព្រះ​បាទ​ជ័យ​វរ្ម័ន​ទី​៧ បាន​ស្រែក​បបួល​ហៅស្ដេចចាមជ័យឥន្រ្ទាវរ្ម័នទី៤ អោយឡើងជិះដំរី ចេញមកច្បាំងត​ទល់​នឹង​ព្រះ​អង្គ អោយ​​អស់​​ពល​សេនា​មើល តែ​ស្ដេច​ចាម​បែរ​ខ្នង​ភ័យ​ក្លាច​ញ័រ មិនហ៊ានចេញមកច្បាំង មួយទល់នឹងមួយជាមួយ នឹង​ព្រះ​អង្គ​ទេ សង្គ្រាម​ខ្មែ-​ចាម​ម្ដង​នេះ​ មិន​យូរ​ទេ ព្រះ​បាទ​ជ័យ​វរ្ម័ន​ទី​៧ ដណ្ដើម​យក​រាជ​ធានីនគរចាម ហើយចាប់ខ្លួនស្ដេចចាមបានក្នុងគ្រានោះ។ នគរចាមទាំង​មូល​ក៏​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្នុង​កណ្ដាប់​ដៃ​កង​ទ័ព​ខ្មែរ កាន់​កាប់​ត្រួត​ត្រា​ដែរ​។

ចំប៉ាក្លាយជាខេត្ដខ្មែរ ជ័យជំនះតាមផ្លូវសង្រ្គាម ទៅលើនគរចាមក្នុងពេលនោះ បានជំរុញព្រះបាទជ័វរ្ម័នទី៧ អោយរំលាយបញ្ចូលទឹកដីនគរ​ចំប៉ា​មក​ជា​ទឹក​ដី​ខ្មែរ​តែ​មួយ​។​ ព្រះ​អង្គ​បាន​តែង​តាំង​ប្អូន​ថ្លៃ​ព្រះ​អង្គ ជាស្ដេចសោយរាជនៅរាជធានីវិជ័យ និងគ្រប់គ្រងខេត្ដខ័ណ្ឌនៅជុំវិញនោះ ចំណែក​ខេត្ដ​ខ័ណ្ឌ​នគរ​ចំប៉ា​ផ្សេង​ៗ​ទៀត ព្រះ​អង្គ​បាន​ដាក់​អោយ​នៅក្រោមអំណាច របស់ស្ដេចចាមមួយអង្គ ព្រះនាមវិលានន្ទ ដែលធ្លាប់តែ​ស្មោះ​ត្រង់​បំរើ​ព្រះ​អង្គ​ដោយ​ភក្ដី​ភាព​។ ស្ដេច​ចាម​អង្គ​នេះ ធ្លាប់​បាន​រស់​នៅ​មហានគរ បំរើព្រះមហាក្សត្រជាយូរមកហើយៗ ធ្លាប់ជួយព្រះអង្គ ក្នុង​ការ​បង្រ្កាប​ក្រុម​បះ​បោរ​ នៅ​ខេត្ដ​បាត់​ដំបង​នៅ​ក្នុង​គ.ស. ១១៩០​។ តែក្នុងគ.ស ១២០៣ ក្រោយព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ចូលទីវង្គត ស្ដេចចាមនេះ​បែក​គំនិត​ចង់​រំដោះ​នគរ​ចំប៉ា​ និង​បង្កើ​ធ្វើ​អោយ​មាន​ឯក​ភាព​វិញ​។ ដែលជាហេតុបណ្ដាលអោយព្រះមហាក្សត្រខ្មែរមិនទុកចិត្ដ ដកអំណាច និង​បុណ្យ​ស័ក្ដិ​។ ពី​ថ្ងៃ​នេះ​រហូត​ដល់​ គ.ស ១២២៦ នគរ​ចំប៉ា​បាន​ក្លាយ​ទៅ​ជា​ខេត្ដ​ខ្មែរ​។ សង្រ្គាមរវាងខ្មែរ នឹងចាម មានរយៈពេលប្រហែលជិត ១០០ឆ្នាំ។ នៅទីបំផុត នគរចំប៉ាត្រូវចុះទន់អន់ខ្សោយ លែង​មាន​ឥទ្ធិ​ពល ធ្វើ​អោយ​ប្រ​ទេស​កម្ពុជា​ភ័យ​ព្រួយ​បារម្ភ​ទៀត​ហើយ​។ ទាំងនេះមិនមែនបានសេចក្ដីថានគរចំ ប៉ារលត់រលាយអស់រូបរាងនោះទេ។ ចាប់​ពី​គ.ស.១២២៧ ព្រះ​មហា​ក្សត្រ​ខ្មែរ បាន​អនុញ្ញាត​អោយ​មាន​ការ​តែង តាំងជាតិចាម ជាចៅហ្វាយខេត្ដចំប៉ា ឯកង្វល់ធំរបស់ចំប៉ា មិនមែន​ប្រទេស​ខ្មែរ​ឡើយ​។ សត្រូវ​ធំ​របស់​ចាម​គឺ​យួន​។ នយោបាយ ទ្រឹស្ដី និង ទស្សនៈវាតទឹកដីនិយមរបស់យួន ចុះមកទិសខាងត្បូង បានលេបទឹកដីចាមបន្ដិចម្ដងៗ រហូត​ទាល់​តែ​អស់​គ្មាន​សល់ ​ទាំង​ទំនៀម​ទំលាប់ ទាំង​ប្រពៃ​ណី និង​ទាំង​ភាសា​។ នៅក្នុងសតវត្សទី១៨ គេកត់សំគាល់ឃើញថា ព្រះរាជវង្សចំប៉ានៅ​មាន​ដែរ​ក្រោម​ការ​គ្រប់​គ្រង​របស់​យួន​។ យួន​បាន​ធ្វើ​វៀត​ណាម​វូប​នីយ​កម្ម លើជនជាតិចាមទាំងអស់។ ជនជាតិចាមដែលមិនអាចទ្រាំទ្ររបបអំណាច​យួន​បាន បាន​នាំ​គ្នា​រត់​ភៀស​ខ្លួន​ទៅ​រស់​នៅ​ស្រុក​ជ្វា ឬ​កម្ពុជា​។


ប្រវត្ដិព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧
ព្រះរាជវង្ស និង ជីវប្រវត្ដិរបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ យើងស្គាល់បានមួយភាគធំ ដោយសិលាចារឹកនៅប្រាសាទជ្រុង ក្នុង​រង្វង់​នគរ​ធំ សិលា​ចារឹក​នៅ​ប្រា​សាទ​បន្ទាយ​ឆ្មារ ក្នុង​ខេត្ដ​បាត់​ដំបង សិលា​ចារឹក​នៅប្រាសាទបាយ័ន នៅប្រាសាទតាព្រហ្ម និង ជាពិសេស ដោយ​សិលា​ចារឹក​នៅ​ប្រា​សាទ​ភិមាន​អាកាស ដែល​ចង​ក្រង និង​និពន្ធ​តាក់តែងឡើង ជាកំណាព្យកាព្យឃ្លោង ដោយព្រះអគ្គមហេសីរបស់ព្រះបាទជ័យ​វរ្ម័ន​ទី​៧ ព្រះ​នាង​ឥន្រ្ទ​ទេវី​។​


បើតាមការសិក្សាស្រាវជ្រាវ ហ្សក កូដេស George Coedes ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ប្រហែលជាប្រសូត្រយ៉ាង​យូរ​ណាស់ ក្នុង​គ.ស.​១១២៥​។ ព្រះ​មាតា​របស់​ព្រះ​អង្គ ព្រះ​នាម​ជ័យ​រាជ​ចូឌាមណី ព្រះបិតាព្រះអង្គ ព្រះនាមធរនិន្រ្ទវរ្ម័នទី២ ដែលសោយរាជបន្ទាប់ពី​ព្រះ​បាទ​សុរិយា​វរ្ម័ន​ទី​២ ព្រះ​អង្គ​ត្រូវ​ជា​ចៅ​មីង​របស់​ព្រះ​បាទ​ជ័យ​វរ្ម័ន​ទី​៦ ដែលសោយរាជបន្ទាប់ពីព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី២។ ព្រះអង្គត្រូវជាចៅមីង របស់​ព្រះ​បាទ​ជ័យ​វរ្ម័ន​ទី​៦ និង​ត្រូវ​ជា​ក្មួយ​ព្រះ​បាទ​សុរិយា​វរ្ម័ន​ទី​២​។ ដូច្នេះយើងឃើញថា តាមរយៈម្ដាយព្រះអង្គជាប់ចុះមកពីព្រះរាជវង្ស ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរជំនាន់មុនមហានគរឬមុនអង្គរ ឬ​ក្នុង​សម័យ​នគរ​ហ្វូណន់​ចេនឡា​។ ហើយ​តាម​ខ្សែ​ស្រ​លាយ​ព្រះ​រាជ​វង្សឳពុក ព្រះអង្គចុះមកពីព្រះសន្ដតិវង្សមហិធរបុរៈ។ 

យុវភាព
តាមរយៈសិលាចារឹកដដែល យើងបានដឹងថា កាលបិតាព្រះអង្គ ព្រះធរនិន្រ្ទវរ្ម័នទី២ នៅសោយរាជជាព្រះមហា ក្សត្រកម្ពុជា ព្រះបាទជ័យវរ្ម័ទី៧ បានទទួលតំនែងជាមេទ័ពធំកំពូលដឹកនាំកងពលសេនាខ្មែរ ទៅធ្វើសង្រ្គាមតទល់ នឹងនគរចំប៉ា។ កាលនោះ ព្រះអង្គព្រះជន្មបាន ២៥វស្សា។


បើតាមសិលាចារឹក យើងអាចស្មានបានថា កាលនោះព្រះអង្គមានមហេសីរួចស្រេចទៅហើយ ព្រះនាមរបស់​ព្រះ​នាង គឺ​ជ័យ​រាជា​ទេវី​។ ជា​មួយ​នឹង​ព្រះ​នាង ប្រ​ហែល​ជា​ក្នុង​គ.ស ១១៤៥ ព្រះអង្គបានមានព្រះរាជបុត្រមួយ ព្រះអង្គ ព្រះនាមស្រីឥន្រ្ទកុមារ។ ព្រះ​បាទ​ជ័យ​វរ្ម័​ទី​៧ ព្រះ​អង្គ​ត្រូវ​បែក​ព្រាត់​ប្រាស​ពី​ប្រពន្ធ​កូន ដោយ​ក្ដី​វិយោគ​អួល​ណែនចុកចាប់រៀងរាល់ថ្ងៃ ពុំដែលមានល្ហែល្ហើយឡើយ។ ទុក្ខ​សោក​សង្រេង​ឈឺ​ខ្លោច​ផ្សា​រីង​រៃ​ ដោយ​ការ​ព្រាត់​ប្រាស់​នេះ​ត្រូវ​បាន​ព្រះ​នាង​ឥន្រ្ទទេវី ជាបងស្រីបង្កើតរបស់មហេសីព្រះអង្គ សរសេរចារវេញចង​ក្រង​ជា​ភួង​កំណាព្យ លើ​ផ្ទាំង​សិលា​ប្រា​សាទ​ភិមាន​អាកាស​។ ព្រះនាងឥន្រ្ទទេវី បានរៀបរាប់អធិប្បាយថា : «ព្រះមហេសីព្រះបាទជ័យវរ្ម័ទី៧ ព្រះនាងជ័យរាជាទេវី ប្រៀបបាន​ទៅ​ព្រះ​នាង​សិតា ដែល​កំពុង​ព្រាត់​ពី​ស្វាមី គឺ​ព្រះ​រាម​។ ព្រះ​រាម​គឺ​ព្រះ​បាទ​ជ័យ​វរ្ម័ន​ទី​៧ ឯស្ដេចចាមប្រៀបបាន ទៅនឹងក្រុងរាពណ៍ នៅពេលដែល​ព្រះ​ស្វាមី យាង​ចេញ​ទៅ​ធ្វើ​សង្គ្រាម​នឹង​ខ្មាំង ព្រះ​នាង​ជ័យ​រាជា​ទេវី​ បាន​ចូល​កាន់​សីល កាន់ត្រណមគោរពទៅតាមក្បួនខ្នាតប្រពៃណីមិនហ៊ានធ្វេស​ប្រ​ហែស​ឡើយ​។ ព្រះ​នាង​តែង​តែ​ខំ​សិក្សា​ស្វា​ធ្យា​យ​ធម៌ បួង​សួង​បន់​ស្រន់​សុំអោយព្រះស្វាមីបានជួបតែសេចក្ដីសុខ និងជ័យជំនះឈ្នះ​លើ​សត្រូវ​។ ព្រះ​នាង​មាន​រូប​រាង​កាយ​ស្គាំង​ស្គម ហើយ​មិន​យក​ចិត្ដ​ទុក​ដាក់នឹងសក់ព្រះនាងឡើយ កាលណាបើនឹកឃើញទៅដល់ព្រះស្វាមី​ម្ដង​ៗ ព្រះ​នាង​តែង​តែ​ឈឺ​ចុក​ចាប់​ពើត​ក្នុង​ទ្រូង តែ​ការ​ឈឺ​ចុក​ចាប់​នេះ បានធ្វើអោយព្រះនាងសប្បាយរំសា យទុក្ឌទៅវិញ។ ព្រះនាងជ័យរាជាទេទីនៅស្មោះ​ត្រង់ រង់​ចាំ​ការ​វិល​ត្រលប់​របស់​ព្រះ​បាទ​ជ័យ​វរ្ម័ន​ជា​និច្ច​។​»

ជីវិតតស៊ូ ព្យាយាម រង់ចាំ
នៅគ.ស.១១៦០ ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ កំពុងតែធ្វើចំបាំង ប្រយុទ្ធជាមួយកងទ័ពនគរចំប៉ានៅមុខទីក្រុងវិជ័យ។ គ្រានោះ ព្រះ​អង្គ​បាន​ទទួល​ដំណឹង​​ថា​ព្រះ​បិតា​ព្រះ​អង្គ​ចូល​ទីវង្គត ហើយ​ព្រះ​បាទ​ជ័យ​វរ្ម័ន​ទី​២ បានឡើងសោយរាជ​ជំនួស។ នៅចំពោះមុខស្ថានការណ៍ផ្លាស់ប្ដូរ​នេះ ព្រះ​អង្គ​ពុំ​បាន​ផ្លាស់​ប្ដូរ​ចិត្ដ​គំនិត​អ្វី​ទាំង​អស់​។ ព្រះ​អង្គ​នៅ​តែ​បន្ដធ្វើសង្រ្គាមវាយប្រហារនគរចាម ហើយគោរពស្មោះស្ម័គ្របំរើព្រះ​មហា​ក្សត្រ​ថ្មី​ដោយ​គ្មាន​វៀច​វេរ​ នៅ​​ពេល​ដែល​ព្រះ​អង្គ​ទទួល​ដំណឹង​ដឹង​ថា នៅ​ព្រះរាជធានី មានមន្រ្ដីក្បត់ចង់ធ្វើឃាតព្រះមហាក្សត្រ ព្រះ​អង្គ​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​យាង​ចូល​ មក​នគរ​វិញ ដើម្បី​ជួយ​ការ​ពារ​ជ្រោម​ជ្រែង​ព្រះ​រា​ជា​។ តែព្រះអង្គមកដល់យឺតពេល ហើយសោកនាដកម្មបានកន្លងហួស ផុតរួច​ស្រេច​បាត់​ទៅ​ហើយ​។ ព្រះ​បាទ​យសោ​វរ្ម័ន​ទី​២ ត្រូវ​គេ​ធ្វើ​ឃាត​ហើយ​ព្រះរាជបុត្រព្រះអង្គព្រះ ស្រីឥន្រ្ទកុមារក៏ប្រហែលជាអស់សង្ខារក្នុង​សម័យ​ជា​មួយ​គ្នា​នោះ​ដែរ​។ ក្នុង​គ.ស.១១៦៥ បើ​តាម​សិលា​ចារឹក​ប្រា​សាទបន្ទាយឆ្មារ ស្ដេចថ្មីព្រះបាទត្រីភុវ័នអាទិត្យ បានរៀបចំធ្វើពិធីព្រះរាជា​ភិសេក ហើយ​ប្រ​កាស​តាំង​ខ្លួន​ជា​ព្រះ​មហា​ក្សត្រ​នគរ​កម្ពុជា​។ កាលនោះព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ព្រះអង្គមិនបានកេណ្ឌទ័ព ចេញទៅធ្វើសង្រ្គាមតតាំងរាំងជល់ នឹងស្ដេចជ្រែករាជ ដើម្បី​ដណ្ដើម​យក​រាជ​បល្ល័ង្គ​មក​វិញ​ទេ​។ ព្រះ​អង្គ​នៅ​នឹង​ស្ងៀម​មិន​បណ្ដែតបណ្ដោយ​ចិត្ដគំនិតអារម្មណ៍ អោយផ្លាស់ប្ដូរហក់លោតទៅតាមមនោ​សញ្ចេត​នា ភ្លើង​កំហឹង​ការ​ប្រ​មាថ​ឆេវ​ឆាវ និង​ការ​លោភ​លន់​ខ្វះ​ពិចារ​ណា​ឡើយ ព្រះអង្គបានសំងំនៅប្រាសាទព្រះខ័ន ក្នុងខេត្ដកំពង់ស្វាយ(១) យក​ពេល​ស្មឹង​ស្មាធ ត្រិះ​រិះស្រាវ​ជ្រាវ​សិក្សា ពិចារ​ណា​រក​ផ្លូវ​ចំរើន រង់​ចាំ​ឱកាសល្អ ដើម្បីដាក់ខ្លួនបំរើជាតិ។


លទ្ធផលនៃការតស៊ូ

ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ព្រះអង្គរង់ចាំអស់រយៈ​ពេល​១៧​ឆ្នាំ គ.ស.១១៦០ - ១១៧៧ ទើប​ឱកាស​ល្អ​បាន​មក​ដល់​។ ព្រឹត្ដិ​ការណ៍​នគរ​ចំប៉ា វាយ​ប្រហារ​ចូល​លុក​លុយ​ប្រទេស​កម្ពុ​ជា និង ការ​អស់​ព្រះ​ជន្ម​របស់​ព្រះ​មហា​ក្សត្រ​ជ្រែក​រាជ បាន​រុញ​ច្រាន ជំរុញ​អោយ​ព្រះ​អង្គ​ចេញ​មុខ​បង្ក​បង្កើត​ចល​នា​​ត​ស៊ូ​​រំដោះ​ជាតិ​។ ព្រះ​អង្គ​ដឹក​នាំ​ការ​តស៊ូ​ប្រ​ឆាំង នឹង​អាណា​និ​គម​ចំប៉ា អស់​រយៈ​ពេល​៤​ឆ្នាំ ទើប​បាន​ទទួល​លទ្ធ​ផល​ល្អ។ នៅគ.ស.១១៨១ ដែល​ព្រះ​អង្គ​បាន​រំដោះ​ជាតិ​មាតុ​ភូមិ​ពី​កណ្ដាប់​ដៃ​ចាម ព្រះ​អង្គ​បាន​ប្រកាស​ជា​ព្រះ​មហា​ក្សត្រ​នគរ​កម្ពុជា ហើយ​ទទួល​រាជា​ភិសេក​ ក្នុង​ឆ្នាំ​ដដែល​។ កាល​នោះ​តាម​ការ​ប៉ាន់​ស្មាន ព្រះ​បាទ​ជ័យ​វរ្ម័​ទី​៧ បាន​ព្រះ​ជន្ម​ប្រហែល​៥០​​វស្សា​។ ចំណែក​​ខាង​អគ្គ​ម​ហេសី​ជ័យ​រាជា​ទេវី​វិញ​​ ដើម្បី​ជា​ការ​អប​អរ អរ​គុណ​ដល់​គុណ​បុណ្យ​បារមី​ព្រះ​រតន​ត្រៃ ដែល​បាន​ជួយ​ព្រះ​នាង តាម​ការ​បន់​ស្រន់​បួង​សួង ព្រះ​​រាជ​​ទេពី​ បាន​ធ្វើ​បុណ្យ​ចែក​អំណោយ​គ្រប់​បែប​យ៉ាង​ដល់​វត្ដ​អារាម និង​ប្រជា​នុ​រាស្រ្ដ​។ ក្រោយ​ដែល​ព្រះ​អគ្គ​មេ​ហេសី ជ័យ​រាជា​ទេវី​ចូល​ទី​វង្គត ព្រះ​នាង​ឥន្រ្ទ​ទេវី​ជា​បង ត្រូវ​បាន​ព្រះ​បាទ​ជ័យ​វរ្ម័ន​ទី​៧ បាន​អភិសេក​តែង​តាំង​ជា​ព្រះ​អគ្គ​មហេ​សី​។ ព្រះ​នាង​ជា​​ស្ដ្រី​ម្នាក់​ដែល​មាន​វិជ្ជា​ខ្ពង់​ខ្ពស់ មាន​ប្រាជ្ញា​ភ្លឺ​ថ្លា​មោះ​មុត ឈ្លាស​វៃ​ពូកែ​ល្បី​ល្បាញ​ខាង​វិជ្ជា​​អក្សរ​​សាស្រ្ដ មាន​​ធម៌​​មេត្ដា​​សន្ដោស គោរព​​បូជា​​ព្រះ​ពុទ្ធ​សាសនា​។ ព្រះ​នាងជ័យ​រាជា​ទេវី ដែល​ជា​អគ្គ​មហេ​សី​របស់​ព្រះ​បាទ​ជ័យ​វរ្ម័ន​ទី​៧ សុទ្ធ​​តែ​ធ្លាប់​ជួយ​ផ្ដល់​យោ​បល់​ដល់​ព្រះ​​ស្វាមី តាម​​ព្រះ​ពុទ្ធ​​ឱវាទ​​។ ព្រះបាទជ័យវរ្ម័ទី៧ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ព្រះអង្គគោរពបូជា និង មានជំនឿទៅ លើព្រះពុទ្ធសាសនាផ្នែកមហាយាន។ ព្រះ​រាជ​បុត្រ​ព្រះ​អង្គ​ជា​ច្រើន​ សុទ្ធ​តែ​មាន​​ជំនឿ និង​ធ្វើ​សក្ការៈ​បូជាថ្វាយចំពោះព្រះពុទ្ធសាសនា បុត្រព្រះអង្គព្រះនាម តមលិន្ដ បានបួស​ជា​សង្ឃ ហើយ​ទៅ​បន្ដ​ការ​សិក្សា​នៅ​កោះ​សេរី​លង្កា​។ បុត្រមួយទៀត ព្រះអង្គវីរកុមារ ដែលបាន និពន្ធចារអត្ថបទមួយយ៉ាងល្អ វែកញែក អធិប្បាយពី​ព្រះ​ពុទ្ធ​សាសនា​លើ​ផ្ទាំង​ថ្ម នៅ​ប្រា​សាទ​ព្រះ​ខ័ន​។


កិត្យានុភាព
ព្រះបាទជ័យវរ្ម័ទី៧ ដោយសារការតស៊ូ ព្យាយាមព្រះអង្គបានទទួលជោគជ័យ ដែលគេអាចចាត់ទុកជាជោគជ័យផ្ទាល់​ខ្លួន​។ តែ​ព្រះ​អង្គ​បាន​យក​ជោគ​ជ័យ​ ឥទ្ធិ​ពល​អំណាច​ការ​ចេះ​ដឹង ការពិសោធន៍ និងប្រាជ្ញាភ្លឺថ្លាឈ្លាសវៃរបស់ព្រះអង្គ មកកសាងប្រទេស​ជាតិ​ផ្ដល់​នូវ​សេច​ក្ដី​សុខ​ក្សេម​ក្សាន្ដ​សន្ដិ​ភាព ចំរើន​លូត​លាស់ ដល់​ប្រ​ជា​នុរាស្រ្ដ ដោយគ្មានរើសអើងវណ្ណៈ។ ការករសាងរបស់ព្រះ អង្គ មិន​មែន​មាន​តែ​ប្រាង្គ​ប្រាសាទ​ធំ​ស្កឹម​ស្កៃ​ទេ ព្រះ​អង្គ​បាន​កសាង​ទំនុក​បំរុង​សាសនា ក៏​ដូច​ជា​ក្នុងផ្នែកសង្គមជាតិដែរ។ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះអង្គ នគរចំប៉ាបាន​ក្លាយ​ជា​ខេត្ដ​ខ័ណ្ឌ​ខ្មែរ ទឹក​ដី​ខ្មែរ​ ក៏​បាន​លាត​សន្ធឹង​ធំ​វែង​ឆ្ងាយ​ជា មហា​អំណាចមួយយ៉ាងធំដែរ នៅក្នុងអាស៊ីអគ្គេយ៍។ ចក្រភពខ្មែរក្នុងរាជព្រះបាទ​ជ័យ​វរ្ម័ន​ទី​៧ មាន​កម្ពុជា ចំប៉ា ​បច្ចុប្បន្ន​លាវ សៀម និង​ទឹកដីមួយភាគធំនៃប្រទេសភូមា និងម៉ាលេស៊ី។ (សូមមើលផែនទី) ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ព្រះ​បាទ​ជ័យ​វរ្ម័ន​ទី​៧ ព្រះ​អង្គ​បាន​ចូល​ទីវង្គត​នៅ​ក្នុង​គ.ស.១២០១។
ការកសាង និង ស្នាដៃ
ដូចដែលយើងអធិប្បាយខ្លះមកហើយ ស្នាដៃ និង ការកសាងរបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ មានវត្ដមាននៅតាមខេ ត្ដខ័ណ្ឌនានា ពាសពេញទឹកដីខ្មែរ។ គឺជាសក្ខីភាពដែលបញ្ជាក់អំពីទំហំទឹកដីពិតប្រាកដរបស់ប្រទេសកម្ពុជា។ ការកសាង និងស្នាដៃទាំងនោះ បានរៀបចំស្ថាបនាឡើង តំរូវសំរាប់បំរើមជ្ឈដ្ឋានសាសនាផង និងសំរាប់ប្រយោជន៍ដល់សង្គមជាតិផង។ សមិទ្ធិរបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័ទី៧ មានច្រើនសំបូរ ច្បាស់លាស់ក្បោះក្បាយ ដែលអាចជាជំនួយ ជាឯកសារមួយយ៉ាងសំខាន់ ក្នុងការសិក្សាស្រាវជ្រាវវែកញែកអំពីប្រវត្ដិសាស្ដ្រ និងវប្បធម៌រិសគល់ខ្មែរ។

ប្រាង្គប្រាសាទ
ក្នុងប្រវត្ដិសាស្រ្ដខ្មែរ ព្រះបាទជ័យវរ្ម័ទី៧ ជាព្រះមហាក្សត្រដែលបានសង់ប្រាង្គប្រាសាទជាច្រើនជាងក្សត្រឯទៀត។ ប្រាសាទទាំងនោះច្រើនស្ថិតនៅជិត ឬក្នុងរង្វង់នគរធំថ្មី ដែលព្រះអង្គទើបតែសំរេចចិត្ដកសាង។ នគរធំ ឬមហានគរ ដែលត្រូវឆេះបាក់បែកខូចអន្ដរាយអស់ជាច្រើន ត្រូវបានព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ រៀបចំចាត់ចែងឱយកសាងជាថ្មី។ នេះជាលើកទី៣ហើយ ដែលមហានគរត្រូវសាងសង់ នគរធំរបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័ទី៧ ត្រូវបានគេចាត់ទុក ជាស្នាដៃឯកប្លែកខុសពីធម្មតា ដែលមានក្នុងសិល្បៈខ្មែរ។ គឺខ្មែរជំនាន់នោះបានប្រឌិតបង្កើតសិល្បៈថ្មីមួយ ដែលវិវត្ដទៅតាមចលនារបស់សង្គមជាតិ។ នគរធំ ដែលស្ថិតនៅរៀងរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ ជាស្នាដៃយ៉ាងធំធេងចំបងរបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧។ នគរធំ ឬមហានគរ មានជ្រុងនីមួយៗ ប្រវែង៣គីឡូម៉ែត្រ ហើយមានទំហំប្រហែល ៩គីឡូម៉ែត្រក្រលា នគរធំមានកសិណ(២) ដែលមានទទឹងប្រវែង ១០០ម និងជំរៅ ៥ម ទៅ ៦ម ព័ទ្ធជុំវិញ ដើម្បីចូលទៅក្នុងមហានគរ គេត្រូវឆ្លងកាត់ស្ពានថ្ម អមទៅដោយរូបចំលាក់ទេវតា និងយក្ខ ដែលកំពុងនាំគ្នាទាញនាគសុវកិ ទេវតា និងយក្ខ ម្ខាងៗមានគ្នា ៥៤នាក់ បន្ទាប់មកយើងចូលមកដល់ខ្លោងទ្វារមហានគរ ដែលនៅខាងលើមានរូប ព្រះលោកេស្វរៈ។ ជ្រុងនីមួយៗមានខ្លោងទ្វារមួយនៅចំកណ្ដាល បែរទៅទិសទាំងបួន។ លើកលែងតែជ្រុងខាងកើត ដែលមានទ្វារពីរ គឺទ្វារជ័យមួយទៀត ដែលចាក់ចំទៅរកប្រាសាទភិមានអាកាស។ តាមខ្លោងទ្វារទាំងបួនទិស មានផ្លូវ៤ ទៅជួបគ្នាកាត់ចំកណ្ដាលទីក្រុងនគរធំ ដែលនៅទីនោះព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ បានសាងប្រាសាទមួយ ដែលមានលក្ខណខុសប្លែកពីប្រាសាទមុនៗ។ តភ្ជាប់នឹងខ្លោងទ្វារ មានជញ្ជាំងថ្មយ៉ាងខ្ពស់សំរាប់ការពារទីក្រុង ដែលគេអាចដើរយាមកាមចុះឡើងបាន។ នៅជាប់កំផែងនោះ មានប្រលាយទឹកតូចមួយទៀត ព័ទ្ធជុំវិញមហានគរ ហើយហូរភ្ជាប់ចូលទៅក្នុងស្រះធំមួយឈ្មោះ បឹងធំ ដែលមានបណ្ដោយប្រវែង ៤០០ម និងទទឹង ២០០ម។ ដោយសំអាងទៅតាមទំហំដីស្រែចំការនៅជុំវិញ ដែលមានបញ្ជាក់នៅក្នុងសិលាចារឹក ដោយយោងទៅតាម នយោបាយទឹករបស់ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ដែលមានចំនួនបារាយ ស្រះព្រែក និងគូជាច្រើន បូករួមទាំងប្រជាជន ដែលប្រកបមុខរបរផ្សេងទៀតផង នគរធំ ឬមហានគរត្រូវមានប្រជាពលរដ្ឋប្រហែលពី ៧០០.០០០ - ៧៥០.០០០ នាក់។ នេះជាការគន់គូរប៉ាន់ស្មានរបស់អ្នកប្រវត្ដិវិទូរ និង អ្នកបុរាណវិទ្យា។

តាមអ្នកឯកទេស ដែលសិក្សាអំពីបូរាណវិទ្យា នគរធំត្រូវបានសង់ទៅតាមបែបផែន ទ្រ្ដឹស្ដីព្រះពុទ្ធសាសនា ទស្សនៈអ្នកកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាយល់ថា នៅកណ្ដាលចក្រវាល មានភ្នំមួយយ៉ាងធំដែលលោកអោយឈ្មោះថា ភ្នំព្រះសុមេរុ ភ្នំនេះមានកំពូលប្រាំ ហើយនៅលើកំពូលភ្នំមានមានស្ថានសួគ៌បីជាន់។ ឯការសាងសង់នគរធំ ក៏មានលក្ខណៈដូចគ្នានេះដែរ គឺជាទីក្រុងមួយរាងបួនជ្រុងដែលនៅចំកណ្ដាល មានប្រាសាទមួយទៀត ជាតំណាងភ្នំព្រះសុមេរុ ប្រាសាទនេះគឺប្រាសាទបាយ័នដែលខ្មែរច្រើនហៅថា ព្រហ្មយ័ន។

ប្រាសាទបាយ័ន គឺជាឈ្មោះប្រាសាទថ្មី ដែលព្រះអង្គបានសង់ឡើងសំរាប់ឧទ្ទិសថ្វាយជូនចំពោះព្រះពុទ្ធសាស នា។ ប្រាសាទបាយ័នបែរមុខទៅទិសខាងកើត មានបណ្ដោយប្រវែង ១៤០ម ទទឹង ១៣០ម មានកំពូល ៥៤ ដូចចំនួនទេវតា និងយក្ខ ដែលយាមតាមស្ពានចូលនគរធំ។ កំពូលកណ្ដាល ដែលខ្ពស់ជាគេ មានកំពស់៤២ម។ កំពូលនីមួយៗមានរូបចំលាក់ព្រះលោកេស្វរៈ ព្រះភ័ក្រ្ដបួន ដែលខ្មែរសាមញ្ញនិយមហៅថាព្រះព្រហ្ម។ ដូច្នេះលើប្រាសាទបាយ័ន មានព្រះភក្រ្ដលោកេស្វរៈទាំងអស់ ២១៦ ដែលញញឹម បែរសំលឹងមើលទៅរកកូនចៅខ្មែរ និងត្រៀមខ្លួនប្រុងប្រយ័ត្ន ចាំថែរក្សាការពារគនរកម្ពុជា ទប់ទល់ប្រឆាំងនឹងខ្មាំងសត្រូវគ្រប់ទិសទី។

លក្ខណៈប្រាសាទបាយ័នមួយទៀត ដែលខុសប្លែកអំពីប្រាសាទជំនាន់មុន គឺស្ថិតនៅត្រង់សិល្បករខ្មែរ បានយកទិដ្ឋភាពជីវភាពរស់នៅក្នុងសង្គមខ្មែរសង្គ្រាមរវាងខ្មែរនឹងចាម និងទស្សនៈសាសនាមកឆ្លាក់ដាក់ផ្ទឹម ក្នុងបរិវេនជាមួយគ្នា តាមចំលាក់ទាំងនោះ គេអាចឃើញនូវទំនាក់ទំនងជិតជាប់គ្នារវាងព្រះពុទ្ធ ស្ថានសួគ៌ និងលោកិយ។ ដែលជាទិដ្ឋភាពមួយមិនធ្លាប់មានក្នុងរូបចំលាក់ជំនាន់ដើម ដែលលើកយកតែប្រវត្ដិព្រះអាទិទេព និងទេវកថាផ្សេងៗ មកបកស្រាយ។

ប្រាសាទតាព្រហ្មប្រាសាទព្រះខ័នប្រាសាទបន្ទាយក្ដីប្រាសាទតាសោមប្រាសាទនាគព័ន្ធស្រះស្រង់ ប្រាសាទទាំងនេះនៅសៀមរាបប្រាសាទព្រះខ័ន កំពង់ស្វាយខេត្ដកំពង់ធំប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ បាត់ដំបង ប្រាសាទភិម័យ នៅប្រទេសសៀមសុទ្ធសឹងជាស្នាដៃដ៏សំខាន់ដែលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ បានកសាង។ ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ បានឧទ្ទិសប្រាង្គប្រាសាទទាំងនោះថ្វាយជូនទៅមាតាបិតា ជីដូនជីតា គ្រូបាធ្យាយ អ្នកប្រាជ្ញ និងវិរបុរសខ្មែរជាច្រើនដែលធ្លាប់មានគុណបំណាច់មកលើប្រទេសជាតិ។ នៅតាមប្រាសាទ គេសង្កេតឃើញព្រះប ដិមាករ និង រួបចំលាក់ខ្លះមានព្រះភក្រ្ដមុខមាត់ ដូចតួអង្គដែលគេគោរពបូជា និងរំលឹក។

មន្ទីរពេទ្យចំនួន១០២ ត្រូវបានព្រះអង្គកសាង នៅតាមខេត្ដខ័ណ្ឌនានាក្នុងព្រះរាជានាចក្រ មាននៅលើកទឹកដី ប្រទេសសៀមមួយផ្នែក ទុកសំរាប់ទំនុកបំរុងព្យាបាលប្រជានុរាស្រ្ដ។ សិលាចារឹកខ្មែរនៅប្រាសាទតាព្រហ្ម និងសាយហ្វង ក្នុងប្រទេសលាវ បានកត់ត្រារៀបរាប់អធិប្បាយយ៉ាងក្បោះក្បាយ អំពីមន្ទីរពេទ្យទាំងនោះ ទាំងផ្នែកចាត់ចែងគ្រប់គ្រង់ផ្គត់ផ្គង់ ទាំងផ្នែកចំនាយ និង ឈ្មោះថ្នាំសង្កូវ។ មន្ទីរពេទ្យនីមួយៗមានគ្រូពេទ្យ និងបុគ្គលិករាជការរាប់រយនាក់ ដែលមានភារៈកិច្ចជួយថែរក្សាព្យាបាលអ្នកជំងឺ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរទាំង៤វណ្ណៈ មានសិទ្ធិសេរីភាព អាចមកព្យាបាលរោគជំងឺ នៅទីនេះបាន។

សិលាចារឹកខ្មែរ បានរំលឹកអំពីទឹកចិត្ដ និងទុក្ខព្រួយរបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ដោយសង្កត់យ៉ាងធ្ងន់ថា «ព្រះអង្គឈឺចុកចាប់ខ្លាំងណាស់ ដោយសារទុក្ខព្រួយរបស់ប្រជារាស្រ្ដ ខ្លាំងហើយធ្ងន់ជាងការឈឺចាប់របស់ព្រះអង្គផ្ទាល់។ គឺទុក្ខព្រួយរបស់ប្រជារាស្រ្ដ ដែលនាំមកនូវក្ដីឈឺចុកចាប់ដល់ព្រះមហាក្សត្រ។»

មន្ទីរពេទ្យព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ បានស្ថិតស្ថេរគង់វង្សរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃខ្លះដែរ។ មុនសម័យកម្ពុជាកើតមានសង្គ្រាមនាទស្សវត្ស១៩៧០ អ្នកស្រាវជ្រាវបារាំង បានឃើញមន្ទីរពេទ្យព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ចំនួន៣៣ ក្នុងមន្ទីរពេទ្យទាំង១០២។ មន្ទីរពេទ្យដែលគេរកឃើញក្រៅអំពីនៅក្នុងស្រុកខ្មែរ មាននៅប្រទេសលាវ ប្រទេសសៀម និងយួន។ គេសង្កេតឃើញមន្ទីរពេទ្យទាំងនោះមានទំហំ មានរូបរាងទ្រង់ទ្រាយ និងការចាត់ចែងរៀបចំដូចគ្នា។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ តាមទីកន្លែងនីមួយៗ គេក៏រៀបចំអោយមានព្រះពុទ្ធរូប ទុកជាទីសក្ការបូជាសំរាប់អ្នកជំងឺដែរ។


ធម្មសាលា ឬ សាលាសំណាក់
ក៏មានពាសពេញទឹកដីខ្មែរដែរ ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ព្រះអង្គបានសង់សាលាសំណាក់ទាំងអស់១២១ នៅតាមផ្លូវឆ្ងាយ ដែលចេញពីមហានគរ ទៅទីក្រុងសំខាន់ៗក្នុងនគរ។ សិលាចារឹកខ្មែរជាច្រើន បានបញ្ជាក់បង្ហាញជាសក្ខីភាព នៃការកសាងផ្លូវថ្នល់គមនាគមន៍ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះអង្គ។សិលាចារឹកប្រាសាទព្រះខ័ន បានចារឆ្លាក់ថា៖
- ពីព្រះរាជធានីនគរធំ ទៅទីក្រុងចំប៉ា មានធ្មសាលា ៥៧ ដែលសង់ហូរហែតាមផ្លូវ សំរាប់ជាកន្លែងឈប់សំណាក់ដល់អ្នកដំណើរ ធម្មសាលានីមួយៗ សុទ្ធតែមានភ្លើងសំរាប់បំភ្លឺ។
- ពីនគរធំ ទៅទីក្រុងភិម័យ មានធម្មសាលា១៧។
- ពីរាជធានីនគរធំ ទៅទីក្រុងជ័យវត្ដី ពីជ័យវត្ដី ទៅទីក្រុងជ័យសិង្ហវត្ដី ពីក្រុងជ័យសិង្ហវត្ដី ទៅទីក្រុងជ័យវីរវត្ដីពីជ័យវីរវត្ដី ទៅទីក្រុងជ័យរាជគីរី ពីជ័យរាជគិរីទៅទីក្រុងសុវីរបុរៈ ហើយជាបញ្ចប់ពីសុវីរបុរៈ ទៅព្រះរាជធានីយសោធបុរៈ ឬនគរធំ ធម្មសាលាមានចំនួន៤៤ ដោយមានភ្លើងសំរាប់បំភ្លឺដែរ។
- ធម្មសាលាមានតែមួយប៉ុណ្ណោះ សំរាប់ទីក្រុងនីមួយៗ នៅស្រីសុរិយាបរព័ត ស្រីវិជ័យអាទិត្យបុរៈ និងកល្យាន សិទ្ធិក។
ធម្មសាលាទាំងនេះ បើយើងគិតទៅតាមចំងាយផ្លូវ សង់ចន្លោះឃ្លាតឆ្ងាយពីគ្នា ពី១២គ.ម ទៅ ១៨.៥០ គ.ម។ នេះជាសក្ខីភាពបញ្ជាក់អំពីផ្លូវគមនាគមន៍ អំពីទំហំទឹកដី សកម្មភាពដំណើរ និងធ្វើជំនួញនៅប្រទេសកម្ពុជា នាសម័យសតវត្សទី១២។ ដូច្នេះហើយ បានជាព្រះមហាក្សត្រខ្មែរព្រះបាទជ័យវរ័្មនទី៧ បានខំប្រឹងកសាងបណ្ដាញសេដ្ឋកិច្ច ដើម្បីសំរួលដល់ជីវភាពរបស់បណ្ដារាស្រ្ដ។ ធម្មសាលា ឬសាលាសំណាក់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ មានសល់រហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន នៅលើទឹកដីកម្ពុជានៅប្រទេសលាវ សៀម និងយួន។

ទស្សនៈនយោបាយ
ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ជាព្រះមហាក្សត្រខ្មែរមួយដ៏ធំ នៅក្នុងប្រវត្ដិសាស្រ្ដខ្មែរ។ ព្រះអង្គព្រមទាំងព្រះអគ្គមហេសីទាំងពីរអង្គ បានធ្វើពលិកម្ម បរិច្ចាគកំលាំងពលំ ទ្រព្យសម្បត្ដិ ដើម្បីបូជាថ្វាយចំពោះប្រទេសជាតិ និង ប្រជាជន។ ព្រះអង្គបានធ្វើអោយប្រទេសកម្ពុជារួចខ្លួនចេញពីនឹមនគរចំប៉ា ហើយបានសាងនគរអោយក្លាយទៅជាមហាអំណាចមួយ នៅក្នុងភូមិភាគអាស៊ីអគ្គេយ៍។ ស្នាដៃ និង កិត្យានុភាពរបស់ព្រះអង្គ មិនមែនកើតដោយឯងៗ ចៃដន្យនោះទេ។ អ្វីទាំងអស់សុទ្ធតែជាការគិតគូរ ត្រិះរិះពិចារណាស្វែងរក ដឹងរកយល់ ជាការកសាងរៀបចំព្យាយាម ដាក់ទិសទៅជាគំរោងផែនការណ៍ និង ជាការកសាង។ តាមរយៈប្រវត្ដិរបស់ព្រះអង្គ យើងអាចស្គាស់ និងយល់ យ៉ាងច្បាស់អំពីទឹកចិត្ដស្នេហាជាតិ អំពីឧត្ដមគតិ ទ្រឹស្ដី និង ទស្សនៈនយោបាយ កសាងប្រទេសជាតិរបស់ព្រះ អង្គ។

ចំណោទ
នៅចំពោះមុខព្រឹត្ដិការណ៍ដ៏ធំធ្ងន់ធ្ងរ ដែលកំពុងតែផ្លាស់ប្ដូរ ព្រះបាទជ័យវរ្ម័ទី៧ ដែលជាព្រះរាជបុត្ររបស់ស្ដេចផែនដី ត្រូវប្រកាន់ឥរិយាបថ ដូចម្ដេច? បើយោលទៅតាមប្រវត្ដិរបស់ព្រះអង្គ មុននឹងសំរេចចិត្ដធ្វើអ្វីនីមួយ ព្រះ អង្គបានចោទជាសំនួរសួរខ្លួនឯងជាមុនស្រេចទៅហើយ សំនួរទាំងនោះមានដូចជា។
១. តើព្រះអង្គត្រូវធ្វើដូចម្ដេច បើនៅពេលព្រះបិតាព្រះអង្គចូលទីវង្គត ស្ដេចមួយទៀតក្នុងព្រះញាតិវង្ស មកឆក់ដណ្ដើមរាជសម្បត្ដិពីដៃព្រះអង្គ។
២. តើព្រះអង្គត្រូវប្រកាន់អាកប្បកិរិយាដូចម្ដេចដែរ នៅពេលដែលព្រះមហាក្សត្រពេញច្បាប់ ត្រូវនាម៉ឺនក្បត់លបលួចធ្វើឃាត?
៣. តើព្រះអង្គត្រូវសំរេចចិត្ដធ្វើអ្វី ក្នុងកាលៈទេសៈ ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរ ដែលព្រះមហាក្សត្រត្រូវអស់ព្រះជន្ម ហើយទឹកដីត្រូវបរទេស វាយប្រហារចូលលុកលុយ បំផ្លិចបំផ្លាញកាន់កាប់ត្រួតត្រាដាក់ជានគរចំនុះ?
៤. តើព្រះអង្គត្រូវរៀបចំផែនការណ៍ដូចម្ដេច ដើម្បីកទ័ពបង្កើតបង្កើនកំលាំង សំរាប់រំដោះប្រទេសជាតិ? តើព្រះអង្គត្រូវប្រើយុទ្ធសាស្ត្រវិធីរបៀបណា ដើម្បីយកជ័យជំនះលើបច្ចាមិត្រ?
៥. តើព្រះអង្គ ត្រូវរៀបចំគំរោងការណ៍ដូចម្ដេច ដើម្បីកសាងប្រទេសជាតិ ដែលទើបតែឆ្លងផុតចេញពីភ្លើងសង្រ្គាម? ជាពិសេសដើម្បីវាសនាអនាគតរបស់ប្រទេសជាតិ។

ទ្រឹស្ដីព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧
ចំលើយព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ស្ថិតនៅក្នុងឥរិយាបថ និង សកម្មភាពទាំងប៉ុន្មានរបស់ព្រះអង្គ។ ចំលើយទាំងនេះ ជាទ្រឹស្ដី និងជាគោលទស្សនៈនយោបាយធំរបស់ព្រះអង្គ ក្នុងការដឹកនាំ និង កសាងប្រទេសជាតិ។ ទ្រឹស្ដីនយោបាយរបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២ យើងអាចរកឃើញ នៅតាមសិលាចារឹកផ្សេងៗដូចដែលយើងធ្លាប់បានរៀបរាប់ ពីខាងលើមកស្រាប់។ ទ្រឹស្ដីនយោបាយរបស់ព្រះអង្គ ដែលយើងអាចកត់សំគាល់មានដូចជា ៖
១. ការគោរពច្បាប់ជាបញ្ញាត្ដិធំបង្អស់ សំរាប់អ្នកដឹកនាំប្រទេសជាតិ។ នៅពេលដែលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២ត្រូវបានតែងតាំងឡើងធ្វើជាស្ដេច ព្រះបាទជ័យវរ្ម័ទី៧ មិនបានបញ្ចេញអាកប្បកិរិយាប្រឆាំងជំទាស់ទេ។ ព្រះអង្គសុខចិត្ដដាក់ខ្លួនគោរព ព្រះមហាក្សត្រថ្មី ដោយក្ដីស្មោះស្ម័គ្រ។ គឺព្រះអង្គគោរពច្បាប់បទបញ្ជា ដែលនាម៉ឺនមុខមន្រ្ដីទាំងអស់បានសំរេច។
២. និយមសន្ដិភាព ជៀសវាងមិនបង្កបង្កើតសង្គ្រាមក្នុងស្រុក កាប់សំលាប់តែប្រជាជនជាតិឯង ព្រះបាទជ័យវរ្ម័ទី៧ ដែលជាបុត្រមហាក្សត្រ និង ជាមេទ័ពមានទាហានរាប់ម៉ឺននាក់ស្ថិតនៅក្រោមបង្គាប់ មានលទ្ធភាពគ្រប់យ៉ាង នឹងធ្វើសង្គ្រាម ដណ្ដើមយករាជសម្បត្ដិមកវិញ។ តែព្រះអង្គមិនព្រមយកកំលាំងអាវុធ មកដោះស្រាយបញ្ហាផ្ទាល់ខ្លួនទេ។ ក្នុងឱកាសដែលនាម៉ឺន ត្រីភុវ័នអាទិត្យវរ្ម័នក្បត់លួចធ្វើឃាតព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី២ ព្រះអង្គមានសិទ្ធិគ្រប់បែបយ៉ាង ដោយសមស្របត្រឹមត្រូវតាមច្បាប់ក្រិត្យវិន័យ និង លើកងទ័ពទាហានពលរេហ៍ ចេញមកកំចាត់ខ្មាំងជ្រែករាជ។ តែព្រះអង្គនៅស្ងៀម បែរទៅសំងំមិនបញ្ចេញសកម្មភាពអ្វីទាំងអស់។
៣. ការពារជាតិមាតុភូមិ ក្នុងគ្រាអាសន្ន ដែលត្រូវបរទេសចូលមកឈ្លានពាន គឺនៅក្នុងកាលៈទេសៈ ដែលស្ដេចនគរចំប៉ា ព្រះបាទជ័យឥន្រ្ទវរ្ម័នទី៤លើក ទ័ពចូលមកវាយប្រហារកាន់កាប់ប្រទេសកម្ពុជា ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរអស់ព្រះជន្មទៀត ទើបព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ សំរេចចិត្ដចេញមុខមករំដោះជាតិ។
៤. ដើម្បីឡើងកាន់អំណាចគេត្រូវចេះលាក់ខ្លួន អត់ធ្មត់រង់ចាំពេលវេលា គេត្រូវតែរៀបចំខ្លួន អោយទៅជាមនុស្សល្អប្រសើរ ជាអ្នកអាចដោះស្រាយស្រោចស្រង់ប្រទេសជាតិពីមហន្ដរាយ។ ដោយដឹងថាកំលាំង និង មធ្យោបាយព្រះអង្គមិនគ្រប់គ្រាន់ និងដណ្ដើមយកអំណាចបាន ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ បាននៅស្ងៀមយកពេលវេលាទុកសំរាប់ត្រិះរិះពិចារណា រកមាគ៌ាល្អ ដែលត្រូវអនុវត្ដទៅថ្ងៃក្រោយ។
៥. ដើម្បីយកជ័យជំនៈឈ្នះលើសត្រូវ ដែលមានកំលាំងខ្លាំងជាងខ្លួន គេត្រូវប្រើវិធីវាយឆ្មក់ ឬ មួយគេត្រូវទុកអោយសត្រូវវាយប្រយុទ្ធនឹងសត្រូវមួយទៀត រហូតទល់តែទន់ខ្សោយ អស់កំលាំងទើបគេធ្វើអន្ដរាគមន៍ជាចុងក្រោយ ទៅបង្ហើយយកអំណាចតែម្ដង ប្រហែលជាដឹងច្បាស់ថាខ្លួនមានកំលាំងស្ទើរមិនគ្រប់គ្រាន់ ដឹងថាស្ដេចជ័យវរ្ម័នទី២ មានមនុស្សចង់ធ្វើគតជាច្រើន ហើយ និងដឹងថា ស្ដេចជ្រែករាជត្រីភុវ័នអាទិត្យវរ្ម័ន នឹងត្រូវក្រុមផ្សេងក្ប ត់ប្រឆាំង ទើបព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧សុខចិត្ដសំងំ រង់ចាំពេលវេលាល្អ ដូចដែលមានឆ្លាក់ចារលើសិលាចារឹក។
៦ . យកបញ្ហាអាយុជីវិតអាណាគតរាស្រ្ដ ធ្វើជាធំមុខអំណាច និង ផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់ ព្រះមហាក្សត្រ ឬ អ្នកដឹកនាំជាតិ ត្រូវចេះយកទុក្ខព្រួយ ភាពក្រីក្រតោកយ៉ាក លំបាកលំបិន រហេរហាម សោកសៅ របស់ប្រជាជនមកធ្វើជា ទុក្ខព្រួយឈឺចុកចាប់របស់ខ្លួនឯងផ្ទាល់។ គេត្រូវចាត់ទុក ទុក្ខរាស្រ្ដជាធំ ធំជាងទុក្ខផ្ទាល់ខ្លួន។ ផ្ទុយទៅវិញបើគេនាំគ្នាសប្បាយលើកខ្នងរាស្រ្ដ ហើយចាត់ទុករាស្រ្ដជាវណ្ណៈទាសករ ចាំតែបំរើខ្លួន ក្រុមគ្រួសារបក្សពួកខ្លួន ពេលនោះប្រទេសជាតិ នឹងកើតមានអន្ដរកប្បជាមិនខាន។
៧. ការដណ្ដើមយកអំណាចជារឿងមួយ ការរំដោះជាតិចេញពីនឹមអាណានិគមបរទេស ជារឿងមួយទៀត។ ហើយការកសាងជាតិ អោយបានស្គាល់សេចក្ដីសុខសប្បាយ ចំរុងចំរើនរុងរឿង ជារឿងមួយទៀត។ បញ្ហាទាំងបីនេះ មានអត្ថន័យខុសគ្នាទាំងស្រុង។ អ្នកដែលដណ្ដើមអំណាចបាន អ្នកដែលរំដោះជាតិបាន មិនមែនពិតជាអាចកសាងជាតិ រកសេចក្ដីសុខជូនរាស្រ្ដបានទេ។ ត្រង់ចំនុចនេះព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ យល់ច្បាស់ណាស់។ ដូច្នេះហើយបាន ជាក្នុងការកសាងស្វែងរកសេចក្ដីសុខសប្បាយ លូតលាស់ថ្កុំថ្កើងជូនប្រជាជន និងជាតិ ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ បានកំនត់ទៅលើ ៖
- ការរៀបបញ្ហាការពារប្រទេស អោយបានមាំមួន ដូចការកសាងកំពែងនគរធំ៘
- ការរៀបចំបណ្ដាញទឹក សំរាប់ប្រកបកសិកម្ម
- ការរៀបចំផ្លូវគមនាគមន៍ឆ្វាត់ឆ្វែងទៅគ្រប់ទិសទី ដោយមានសាលាសំណាក់សំរាប់ឈ្មួញ ឬអ្នកដំណើរ
- សេដ្ឋកិច្ចរឹងប៉ឹងខ្លាំងក្លា ដែលអាចមានដំណើរ ដើរល្អដោយសារកត្តាខាងលើ
- ការដោះស្រាយសង្គមកិច្ច ជាពិសេស បញ្ហាសុខាភិបាល ដោយមានសាងមន្ទីរពេទ្យជាដើម៘

សាសនាជាឧបករណ៍នយោបាយ
តែព្រះបាទជ័យវរ្ម័ទី៧ យល់ថាទ្រឹស្ដី និង ចំលើយទាំងប៉ុន្មាន មិនគ្រប់គ្រាន់ទេ សំរាប់ការកសាងប្រទេសជាតិ។ ទ្រឹស្ដីដែលវិវត្ដទៅតាមកាលវេលា គ្មានអ្វីស្ថិតស្ថេរ ហើយអាចរលត់រលាយ វិវត្ដផ្លាស់ប្ដូរយ៉ាងងាយ។ គ្រានោះ ជាតិមានតែសំបកក្រៅ តែគ្មានព្រលឹង គ្មានវិញ្ញាណអ្វីទាំងអស់។ ប្រហែលជាសំអាងទៅលើព្រឹត្ដិការណ៍ជាតិ ទៅលើបញ្ហានគរ ដែលធ្លាប់តែចោទក្នុងអតីតកាលទៅលើជំលោះសាសនា ទៅលើការរីកចំរើនរបស់ព្រះពុទ្ធសាសនា និងទៅលើការពិសោធន៍ផ្ទាល់ខ្លួន ទើបព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ត្រិះគិតពិចារណា យកព្រះពុទ្ធសាសនាមកធ្វើជាមូលដ្ឋាន សំរាប់ផ្សព្វផ្សាយអនុវត្ដទ្រឹស្ដីរបស់ព្រះអង្គ គឺព្រះអង្គយកទ្រឹស្ដី គោលគំនិតនយោបាយព្រះអង្គ ទៅរំលាយបញ្ចូលក្នុងទ្រឹស្ដីព្រះពុទ្ធសាសនា។ ដូច្នេះទ្រឹស្ដីគំនិតព្រះអង្គ ដែលចេញពីពុម្ពព្រះពុទ្ធសាសនា នឹងអាចក្លាយទៅជាពាក្យពិតរបស់ព្រះពុទ្ធ ដែលប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរល្ងង់ខ្លៅត្រូវតែនាំគ្នាជឿគោរពបូជា ឥតហ៊ានធ្វេសប្រហែស។ ម្យ៉ាងទៀត ប្រហែលជាដឹងច្បាស់ថា ប្រជាជនខ្មែរភាគច្រើន កំពុងតែមានជំនឿស៊ប់ទៅលើព្រះពុទ្ធសាសនា ទើបបានជាព្រះអង្គ ចាប់យកព្រះពុទ្ធសាសនា មកធ្វើជាឧបករណ៍នយោបាយ។ មធ្យោបាយនេះ អាចពង្រឹងអំណាចព្រះអង្គផង អាចទទួលនូវការពេញចិត្ដ និងគាំទ្រពីសំណាក់ប្រជារាស្រ្ដផង។
ពាក្យពិតរបស់ព្រះពុទ្ធ ដែលសំខាន់ជាងគេ គឺព្រះពុទ្ធមិនបានឈានចូលនិព្វានទេ ព្រះពោធិសត្វ នៅជិតជាប់នឹងយើង ហើយចាប់ជាតិកំណើតមកជាព្រះមហាក្សត្រ។ ដូច្នេះ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ មានស្ដេចផង មានព្រះពុទ្ធផង ដែលយើងអាចដាក់ឈ្មោះថា ពុទ្ធរាជ ។
ទស្សនៈនេះ មិនមែនជាទ្រឹស្ដីថ្មីអ្វីទេ គឺជាទស្សនៈទេវរាជ របស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័ទី២ កែប្រែប៉ុណ្ណោះ។ ក្នុងទស្សនៈ ទេវរាជ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ជាតួរអង្គព្រះអាទិទេព ហើយលិង្គព្រះសិវៈ ជាតំណាងដែលគេនាំគ្នាធ្វើសក្ការៈបូជា ឥលូវនេះព្រះមហាក្សត្រនៅដដែល ឥតរើរុសទេ។ អ្វីដែលត្រូវផ្លាស់ប្ដូរ គឺលិង្គព្រះសិវៈ ដែលត្រូវទុកដំណែងអោយព្រះពោធិសត្វលោកេស្វរៈ។ ដើម្បីជំរុញព្រះពុទ្ធសាសនា និង ទ្រឹស្ដីថ្មី ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ បានសាងរូបលោកេស្វរៈ សំរាប់ជាទីសក្ការៈបូជា នៅតាមប្រាសាទធំៗ របស់ព្រះអង្គ ដូចជាប្រាសាទបាយ័ន ខ្លោងទ្វានគរធំ ប្រាសាទតាព្រហ្មប្រាសាទព្រះខ័នជាដើម គេបានប៉ាន់ស្មានថារូបលោកេស្វរៈ នៅកំពូលកណ្ដាលប្រាសាទបាយ័ន ជារូបសំណាកព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧។ ទោះបីជាព្រះពុទ្ធសាសនា ត្រូវព្រះបាទជ័យវរ្ម័ទី៧ យកមកធ្វើជាឧបករណ៍សំរាប់បំរើអំណាចផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់ ព្រះអង្គក៏ដោយក៏យើងអាចចាត់ទុកជាជំហានថ្មីមួយរបស់សង្គមជាតិខ្មែរដែរ ក្នុងការរើបំរះអំពីអំណាចផ្ដាច់ការ ស្ដេច និង ការបែងចែកវណ្ណៈ។ ជំហានមួយទៀត គឺព្រះពុទ្ធសាសនា ដែលមានមូលដ្ឋានទ្រឹស្ដី ស្ថិតនៅលើបុណ្យបារមី កម្មពៀរវេរាទានសន្ដោសមេត្ដាធម៌៘ អាចមានឥទ្ធិពល ធ្វើអោយព្រះមហាក្សត្រខ្មែរជំនាន់ក្រោយ គោរពអនុវត្ដទៅតាមក្រិត្យក្រមវិន័យ បញ្ញាតិរបស់ព្រះអង្គ ដោយយកទ្រឹស្ដីក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាមកធ្វើជាមូល ដ្ឋានបំរើជាតិគេអាចនឹងករសាងជាប្រទេសជាតិមួយយ៉ាងល្អប្រសើរ។





ប្រភពឯកសារ៖ មណ្ឌលវប្បធម៌ខ្មែរនៅស្វីស


No comments