សង្ខេបរឿងសាមកុក ឬ នគរទាំង - [Cambo Page - ខេមបូ ផេក]

សាមគោក៖ ការបកប្រែរបស់អ្នកស្រាវជ្រាវខ្មែរជំនាន់មុន មានការខុសឆ្គងធំមហិមារ ដូចជា សាមកុក គឺជាពាក្យមិនត្រឹមត្រូវគ្មានន័យ គួរបកប្រែថា សាមគោក ព្រោះ យោងលើសំណេរភាសាចិន យួន សៀម ។ ពាក្យថា គោក គឺ នគរ ដូចជា ទីក្រុងបងគោក Bangkok ប្រែថា ក្រុងទេព (បាង/បង ឬ ព្រះ ហ្លួងព្រះបាង ព្រះតាបង. នគរគោកធ្លង ស្រុកគោកខ័ន្ត ស្រុកគោកមន (នគរមន)..កាលណាយើងបកថា កុក គឈយើងបាត់បង់ អត្តន័យដើម Original concept. ការបកខុសមួយទៀត គឺ Sokhornthais ខ្មែរបកប្រែថា សុខោទ័យ គឺខុសពី ន័យដើម សុខោន-ថៃ ឬ នគរថៃ ចំណែក អាយុធ្យា Ayuthia គួរបកប្រែថា Ayuth (ia សំដៅប្រទេស ដូចជា Cambo (ia) Malas (ia) នគរយួន (Yuan.Yunnan, Zhun ដែល ជានគរធំ ក្បែរនគរ ចិន Chen Kingdom 

ចាប់តាំងមានមានការឈ្លានពានប្រាសាទព្រះវិហារ ដោយកងយោធា និង រដ្ឋាភិបាលថៃ ឆ្នាំ ២០០៨ ខ្ញុំ បាទ បឿន ចាន់ប៊ន មានការឈីចាប់ ដែលមិនអាច ជួយអ្វីបានច្រើនសម្រាប់ជាតិសាសន៍ខ្មែរ ដែលត្រូវប្រទេសថៃ Thai-land គេមិនគោរពកិច្ចព្រមព្រៀមព្រំដែនឆ្នាំ ១៩០៤ និង ១៩០៧ ដែលជា សន្ធិសញ្ញាព្រំដែន។ ពេលនោះ ខ្ញុំបានចាប់ផ្តើម រកមួលហេតុដែលនាំឲ្យ ប្រទេសថៃប្រកាសថា ពួកគេមិនដែលស្គាល់ សៀម Siam/Siem/Xiem គេថា ព្រំដែនបារាំង សៀម Siam-Franco Treaty គេមិនដែលស្កាល់ ...ក្រោយការវិភាគលើប្រវត្តិសាស្រ្ត ដើមកំណើម សៀម ដើមកំណើត ថៃ ដើមកំណ់ើតខ្មែរ ខ្ញុំបានរកឃើញថា សៀម មិនមែន ថៃ ខ្ញុំសន្ធិដ្ឋានថា សៀម មានជម្លោះពូជសាសន៍ជាមួយ ថៃ បានជា គេដូរប្រទេសទៅជា ប្រទេស ថៃ Thas-land និង សន្ធិដ្ឋាន ពួកខ្មាំងទាំងនោះ មិនគោរពកិច្ចព្រមព្រៀម បារាំងសៀម_-- ជាង១០ឆ្នាំ មកនេះ ខ្ញុំនៅតែបន្តផ្សព្វផ្សាយប្រវត្តិសាស្រ្ត ថៃ និង សៀម ដែលមានអ្នកអាន ជាង ០,៦ លានាក់ Viewer/Online Counter ដែលមើល ប្លុករបស់ខ្ញំ សរសេរអំពីសង្រ្គាមព្រំដែន ខ្មែរ សៀម និង ប្រវត្តិសាស្ត្រ ខ្មែរ សៀម។ គឺពត៍មានដែលខ្ញុំផ្សាយទាំងនោះ ទើបពួកខ្មាំង បែកបាក់សាមគ្គីកាន់តែខ្លាំងឡើង ៗ រហូតឈានដល់ ក្រុមអាវក្រហម ក្រុមអាវលឿង ក្រុមអាវខៀវ​របស់ថៃ ឈ្លោះគ្នា ទាមទារបំបែករដ្ឋ...និងចុងក្រោយឈានដល់ការបញ្ចេញឯកសារប្រវត្តិសាស្រ្តពិត មួយចំនួន ដួចខាងក្រោមនេះ​

មានមតិមួយលើកឡើងថា សៀម មកពី នគរសាមកុក สามก๊ก

ខាងប្រទេសសៀម គេបកប្រែថា នគរសាមគោក สามก๊ก

ខាងខ្មែរ ប្រែប្រែថា នគរសាមកុក ឬ អាណាចក្រ ៣

មតិមួយវិភាគថា សៀម ជាជនជាតិមកពី រដ្ឋសាន Shan របស់ភូមារ

មានមតិមួយវិភាគលើ វច្ចនានុក្រម ជួនណាត ដោយខ្មែរបកប្រែថា សាមកុក និង Wikipedia

ខ្ញុំវិភាគជាថ្មី ដោយមើលឃើញ ខ្មែរ បកប្រែមិនសូវត្រឹមត្រូវ សូម្បីអ្នកបកប្រែ ពីភាសាថៃ បកពីចិន បកពីអគ្ឡេស បកពី ខ្សែភាពយន្ត និង សំណេរក្នុងសៀមភៅ មានការខុសគ្នាច្រើនអនេក ។ ខ្ញុំ ក៍មាន ភស្តុតាងដែរថា សៀម ជាជនជាតិ មកពី ដែលដីចិន ពីមុន ពេលផ្ទុះសង្រ្គាម សម័យនគរសាមគោក/នគរ៣/ នគរសាមកុក/អាណាចក្រ ៣ គឺចូលមករស់នៅរដ្ឋសាន បន្ទាប់ចូលមក នៅ រដ្ឋព្រះចៅ រួចរដ្ឋនគរស្រីល្វោ ដែលចំណាយពេលជាង ១០០០ ឆ្នាំ។

ខ្ញុំវិភាគរកឃើញមូលហេតុដែល ប្រទេសថៃ គេលាក់កំបាំងប្រវត្តិសាស្រ្ត ដោយគេ សរសេរថា ស្យាម/សៀម/ សៈ យ៉ាម Siam គឺជាថៃ ដែល ថៃ មានប្រវត្តិនៅលើទឹកដីសព្វថ្ងៃតាំងពីជាង ៣០០០ ឆ្នាំ មុនគ្រឹស្តសករាជ្យ !! គេផ្សព្វផ្សាយបែបនេះ បំណងគេមាន កំលាំង ក្នុងការច្បាម​យកប្រសាទ និង ទឹកដីខ្មែរ។ ឧ អាយុធ្យាប្រកាសឯករាជ្យឆ្នាំ ១២៣៨ តែសៀម គេទាមទារថាអង្គរវត្តពួកគេអ្នកកសាងដែរ! ពួកគេថា ប្រសាទព្រះវិហារគេក៍សាងដែរ។

រឿង​សាមកុក ​ប្រែសម្រួល​ដោយ​​ឧកញ៉ា​វិបុល​រាជសេនា នូ កន

សៀវភៅ​រឿង​សាមកុក ប្រែសម្រួល​ដោយ​​ឧកញ៉ា​វិបុល​រាជសេនា នូ កន មាន ១០ ក្បាល ។

សម័យសាមកុក (គ.ស ២២០-២៨០) សាមកុកជាយុគសម័យដែលកើតពីសភាពការរារាំងអំណាចគ្នានៃកងកម្លាំង ៣ ភាគីមានដូចជា នគរវុយ នគរស៊ូ និងនគរអ៊ូ ដែលនគរមួយៗ ដណ្ដើមគ្នាធ្វើធំ ដោយក្នុងកំឡុងឆ្នាំគ.ស ២២០ ជាពេលដែលនគរវុយឡើងគ្រប់គ្រងអំណាចជំនួសរាជវង្សហានខាងកើត និងដល់ឆ្នាំគ.ស ២៨០ រាជវង្សជិនបង្ក្រាបនគរអ៊ូបានសម្រេចរួបរួមផែនដីចិនឲ្យមានឯកភាពម្ដងទៀត។

មុនពេលកើតជាសម័យសាមកុក ឆ្នាំងគ.ស ១៨៩ ចុងសម័យហានខាងកើត ហានលិងទីស្ដេចសុវណ្ណគត រជ្ជទាយាទលិវ…បន្ដរាជបល្ល័ង្កក្លាយជាស្ដេចហានសៅទី តែបងប្រុសរបស់​ហឺថៃហៅឃុបឃិតជាមួយមន្ដ្រីទាហានឈ្មោះយានសាវឬអួនសៀវ បោសសម្អាតមន្ដ្រីដែលជាបដិបក្ស ជាហេតុធ្វើឲ្យនគរកើតការជ្រួលច្របល់យ៉ាងខ្លាំង។ តុងជួឬតាំងតុ ដែលជាមន្ដ្រីគ្រប់គ្រងស្រុកពិងចូវប្រើស្ថានការណ៍ច្រួលច្របល់ខាងលើ ជាលេសលើកទ័ពចូលក្រុងលួយ៉ាងដើម្បីមក​ជួយ។ ពេលកងទ័ពរបស់តាំងតុចូលដល់លួយ៉ាងហើយ បានដកតំណែងហានសៅទីហើយស្ថាបនាលិវសៀ ជាប្អូនឡើងធ្វើជាហង់តេ ទ្រង់ព្រះនាមថាហានសៀនទី។ ដោយតាំងតុគ្រប់គ្រងអំណាចបញ្ជាការក្នុងដៃ ជាហេតុធ្វើឲ្យមន្ដ្រីចាស់ៗ ដែលមិនយល់ស្របងើបឡើងប្រឆាំង កើតជាសង្គ្រាមផ្ទៃក្នុងនាពេលក្រោយមក។

ចំណែកអួនសៀវវិញ ពេលតាំងតុបរទ័ពចូលលួយ៉ាង ក៏គេចខ្លួនទៅឯស្រុកជីចូវ (បច្ចុប្បន្ននៅក្នុងខេត្ដហឺប៉ិយភាគខាងជើងនៃប្រទេសចិន) អំពាវនាវឲ្យបណ្ដាអ្នកគ្រប់គ្រងនគរជុំវិញរួមកម្លាំងចងសម្ព័ន្ធគ្នាដើម្បីកម្ចាត់តាំងតុ ដែលការនេះអួនសៀវបានឡើងជាមេដឹកនាំសម្ព័ន្ធ។ លុះដល់គ.ស ១៩០ តាំងតុបញ្ជាឲ្យស្ដេចហានសៀនទីភាសខ្លួនទៅក្រុងឆាងអាន ក្នុងខណៈដែលកងទ័ពរបស់តាំងតុកំពុងតែដណ្ដើមអំណាចគ្នា។ បីឆ្នាំក្រោយមក កើតការប្រែប្រួលផ្នែកយោធា (ជាប្រភពនៃរឿងតំណាលការលះបង់របស់តៀវសៀន ស្ដ្រីស្អាតបំផុតក្នុងសម័យនោះ) តាំងតុត្រូវប្រហារ ក្នុងនគរកើតការជ្រួលច្របល់ខ្លាំងឡើង។ ក្នុងពេលនៃការជ្រួលច្របល់នេះ ឆាវឆាវឬចូឆូដែលធ្លាប់ប្រកាសខ្លួនចូលរួមជាមួយសម្ព័ន្ធរបស់អួនសៀវ នាកាលដែលប្រឆាំងនឹងតាំងតុនោះ ក្រោយពេលបង្ក្រាបកងកម្លាំងចោរចងកន្សែងលឿងជាងបីសែននាក់បានហើយ ក៏សន្សំអំណាចឡើងជាធំនៅតំបន់ហឺណាន។ ឆ្នំាគ.ស ១៩៦​ ឆាវឆាវដណ្ដើមបានស្ដេចពីតាំងតុ ហើយបង្ខំឲ្យស្ដេចហានសៀនទីឲ្យទៅនៅស្រុកស្វីឆាងនៃតំបន់ហឺណាន ហើយបានចូលគ្រប់គ្រងអំណាចបញ្ជាការលើពួកមន្ដ្រីទាំងពួង និងងាកមកប្រឈមមុខជាមួយក្រុមអួនសៀវដែលមានអំណាចនៅហឺប៉ិយ។ លុះដល់ឆ្នាំគ.ស ២០០ ភាគីទាំងពីរធ្វើសង្គ្រាមផ្ដាច់ព្រាត់នៅកួនទូ ចូឆូឈ្នះចូលគ្រប់គ្រងតំបន់ទំនាបកណ្ដាលនិងភាគខាងជើងរបស់ចិន។លុះដល់ឆ្នាំគ.ស ២០៨ ចូឆូបរទ័ពចុះទៅភាគខាងត្បូង បង្ក្រាបលិវពៀវដែលគ្រប់គ្រងស្រុកជិងចូវ។ ក្នុងពេលនោះលិវប៉ិយឬឡៅពីដែលជាខ្សែញាតិវង្សហាននៅខាងលិវពៀវត្រូវភាសខ្លួនចុះទៅភាគខាងត្បូងទៀត នាំកម្លាំងដែលសេសសល់តិចតួចរួមដៃជាមួយស៊ុនឆ្វៀនឬស៊ុនកួនដែលកាន់អំណាចនៅចៀងតុង (ត្រើយខាងកើតនៃទន្លេយ៉ង់សេ) ហើយនាំជូកឺលៀងឬជូកាត់លៀង (ខុងបេង) ដែលជាទីប្រឹក្សាឆ្នើមរបស់ឡៅពីនិងកម្លាំងទ័ពពីស៊ុនកួនបូកកម្លាំងគ្នាទប់ទល់នឹងទ័ពធំរបស់ចូឆូ។ លទ្ធផលចូឆូចាញ់សង្គ្រាមបាក់ទ័ពខ្ចាត់ខ្ចាយ ដកទ័ពត្រឡប់ទៅភាគខាងជើងវិញ។ ឡៅពីឆ្លៀតឱកាសចូលវាយយកជិងចូវមកវិញ ថែមទាំងចូលវាយយកឆឺងទូធ្វើជាមូលដ្ឋានទ័ព បង្កក្លាយជាសភាពកម្លាំងបីក្រុមដណ្ដើមអំណាចគ្នា ដែលក្លាយទៅជាសម័យសាមកុកនាពេលក្រោយមក។

សភាពកម្លាំងបីក្រុមដណ្ដើមអំណាចគ្រប់គ្រងភាគខាងជើងនិងភាគខាងត្បូងចូឆូតែងតាំងខ្លួនជាវុយអង។ ក្រោយមកឆ្នាំគ.ស ២០០ ចូឆូស្លាប់។ ឆាវភីឬចូភីជាបុត្រាបានកៀបឲ្យស្ដេចហានសៀនទីដាក់រាជ្យបល្ល័ង្ក ហើយស្ថាបនានគរវុយឡើង។ ក្នុងឆ្នាំបន្ទាប់មកទៀត ឡៅពីក៏ប្រកាសស្ថាបនាតាំងខ្លួនជាហង់តេនៅក្រុងឆឺងទូ ប្រើឈ្មោះនគរហាន (ភាគច្រើនហៅថាស៊ូឬស៊ូហាន) ។ ដល់ឆ្នាំគ.ស ២២៩ ស៊ុនកួនឬអ៊ូអងក៏បង្កើតនគរអ៊ូ ប្រកាសខ្លួនជាហង់តេដូចគ្នា។ ដូច្នេះទើបបង្កើតបានជាកម្លាំងបីក្រុម ពោលគឺ វុយគ្រប់គ្រងដែនដីភាគខាងជើង ស៊ូគ្រប់គ្រងដែនដីភាគខាងលិចឆៀងខាងត្បូង ចំណែកអ៊ូគ្រប់គ្រងដែនដីភាគខាងកើតឆៀងខាងត្បូង ដោយនគរពីរនាភាគខាងត្បូងនេះ គឺនគរស៊ូរួមដៃជាមួយនគរអ៊ូប្រឆាំងនឹងនគរវុយនាភាគខាងជើងដែលមានកម្លាំងរឹងមាំជាងគេ។

វិវឌ្ឍនាការនិងការរលំរលាយក្នុងដំណាក់កាលចាប់ផ្ដើម នគរទាំងបីបានយកចិត្ដទុកដាក់ក្នុងការគ្រប់គ្រងនគរ ស្ដារស្ថានភាពសង្គមនិងអភិវឌ្ឍន៍សេដ្ឋកិច្ចរបស់ខ្លួន។ នគរដែលមានស្នាដៃលេចធ្លោគឺនគរវុយ ដែលដឹកនាំដោយចូឆូ ដែលចាប់ផ្ដើមពីការស្ដារផលិតផលកសិកម្ម ដោយការកេណ្ឌកម្លាំងទាហានដែលប្រចាំតាមតំបន់នីមួយៗ ឲ្យធ្វើកសិកម្មដំាដុះផលិតស្បៀងសម្រាប់ពេលអនាគត។ រៀបចំកែប្រែប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងដែលធ្លាប់ជាចំណុចខ្សោយរបស់រាជវង្សហានខាងកើត។ ពោលគឺ កំណត់អំណាចរបស់ពួកម្ចាស់ដី បោសសម្អាតអំណាចរបស់បណ្ដាមន្ដ្រីនិងខ្សែញាតិវង្ស ដើម្បីទាក់ទាញការចូលរួមពីប្រជាជនថ្នាក់កណ្ដាលនិងថ្នាក់ក្រោម មានការបែងចែកមន្ដ្រីគ្រប់គ្រងតំបន់ជា ៩ កម្រិត បើកឱកាសឲ្យបុគ្គលដែលមិនបានកើតក្នុងត្រកូលខ្ពង់ខ្ពស់ឲ្យមានឱកាសចូលមកមានអំណាចផ្នែកនយោបាយ ធ្វើឲ្យកើតស្ថេរភាពផ្នែកនយោបាយ។

ផ្នែកសិល្បៈនិងវិទ្យាសាស្ដ្រមានការរីកចម្រើនជាខ្លាំង ដូចជា ផ្នែកវិទ្យាសាស្ដ្រចិនបានលេចឡើងបុគ្គលសំខាន់គឺ ហួថួឬពេទ្យទេវតាហ៊ូតូ ដែលជាអ្នកជំនាញវះកាត់ និងគេនិយាយថាមានការចាប់ផ្ដើមប្រើថ្នាំស្ពឹកក្នុងសម័យនេះដែរ។ ចំពោះសាសនាវិញ ដោយសារលទ្ធិតាវរបស់កងកម្លាំងចោរចងកន្សែងលឿងទទួលបរាជ័យខាងផ្នែកនយោបាយ ទើបធ្លាក់ក្នុងស្ថានភាពទន់ខ្សោយ ខណៈដែលសាសនាព្រះពុទ្ធដែលចូលមកផ្សព្វផ្សាយក្នុងកំឡុងចុងសម័យរាជវង្សហានខាងកើត ក៏ចាប់ផ្ដើមរីកសុះសាយក្នុងក្រុងលួយ៉ាង។

ក្រោយពេលវុយឈីវ៉ាំង យុវក្សត្រឡើងគ្រងរាជ្យបានមិនយូរប៉ុន្មាន អំណាចកណ្ដាលរបស់នគរវុយក៏ចាប់ផ្ដើមរង្គោះរង្គើ កើតការប្រយុទ្ធដណ្ដើមអំណាចរវាងឆាវសួងនិងស៊ឺម៉ាអ៊ីដែលជាអ្នកសម្រេចរាជការជំនួស។ ឆាវសួងចាញ់ត្រូវប្រហារជីវិត។ ត្រកូលស៊ឺម៉ាដែលដឹកនាំដោយស៊ឺម៉ាអ៊ីជាបិតា ស៊ឺម៉ាស៊ឺនិងស៊ឺម៉ាចៅពីរនាក់បងប្អូន ចូលគ្រប់គ្រងអំណាចបានទាំងស្រុងនាពេលនោះ។ ក្នុងឆ្នាំគ.ស ២៦៣ នគរវុយក្រោមការដឹកនាំទ័ពរបស់ត្រកូលស៊ឺម៉ាវាយបង្ក្រាបនគរស៊ូរបស់ឡៅពី។ ក្រោយពីនោះ ២ ឆ្នាំ ស៊ឺម៉ាអៀនបុត្ររបស់ស៊ឺម៉ាចៅក៏បង្ខំឲ្យវុយឈីវ៉ាំងដាក់រាជ្យបល្ល័ង្ក និងស្ថាបនារាជវង្សជិនជំនួសវិញ។

នគរស៊ូ ដឹកនាំដោយឡៅពី បានខុងបេងជាទីប្រឹក្សានិងជាសេនាបតី។ ក្នុងកំឡុងពេលមុនក្រោយការស្ថាបនាជានគរស៊ូមិនយូរប៉ុន្មាន ឡៅពីត្រូវបាត់បង់មេទ័ពសំខាន់ឈ្មោះកួនអ៊ីឬ​កួនអ៊ូ និងចាងហ្វីឬតៀវហ៊ុ ក្នុងពេលខុសគ្នាតិចតួច ជាហេតុធ្វើឲ្យកម្លាំងធ្លាក់ចុះខ្សោយ គួបផ្សំនឹងការដែលឡៅពីមិនស្ដាប់យោបល់របស់ពួកសេនាអាមាត្យ ចង់ធ្វើសង្គ្រាមជាមួយនគរអ៊ូឆាប់ៗ ដើម្បីសងសឹកឲ្យកួនអ៊ូ។ ចុងក្រោយចាញ់សង្គ្រាមយ៉ាងដុនដាប។ ឡៅពីធ្លាក់ខ្លួនឈឺស្លាប់នៅស្រុកយ៉ុងអាន់។ បុត្រាឈ្មោះលិវឆានឬអាតៅឡើងគ្រងរាជ្យបន្ដ ដោយមានខុងបេងជាអ្នកសម្រេចរាជការផែនដី។

ខុងបេងយល់ឃើញថានគរស៊ូស្ថិតក្នុងសភាពទន់ខ្សោយនិងលំបាកដោយសារការវាយលុកពីជុំវិញ ព្រមជាមួយគ្នានោះតំបន់ភាគខាងត្បូង (បច្ចុប្បន្នគឺសេឆួននិងយូណានរបស់ចិន) កើតភាពច្រួលច្របល់ ទើបត្រូវចរចារស្ងប់សឹកជាមួយនគរអ៊ូ។ ពេលដល់ឆ្នាំគ.ស ២៥៥ ខុងបេងលើកទ័ពចុះទៅខាងត្បូង ធ្វើសឹកយកឈ្នះម៉ឺងហួមេកុលសម្ព័ន្ធក្នុងស្រុក នាំមកនូវសន្ដិភាពមកវិញ។ ក្រោយមក ខុងបេងបានតែងតាំងជនជាតិដើមក្នុងតំបន់ខ្លះចូលបម្រើរាជការនិងកងទ័ព ថែមទាំងមានការនាំមកជាមួយនូវគោនិងសេះមកប្រើក្នុងជួរកងទ័ពទៀតផង។ ចាប់តាំងពីពេលនោះមក ទំនាក់ទំនងជាមួយក្រុមកុលសម្ព័ន្ធក្នុងតំបន់ភាគខាងត្បូងក៏មានការប្រែប្រួលយ៉ាងច្រើន។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នាដែរ ផ្នែកកសិកម្មនិងឧស្សាហកម្មបានទទួលអភិវឌ្ឍន៍យ៉ាងលឿន ស្រុកទេសកាន់តែរឹងមាំ ដើម្បីត្រៀមធ្វើសឹកជាមួយនគរវុយរយៈពេលច្រើនឆ្នាំ។ ចុងក្រោយខុងបេងបានធ្លាក់ខ្លួនាឈឺស្លាប់កណ្ដាលទី។ នគរស៊ូត្រូវថយទ័ពត្រឡប់វិញ។ ចាប់ពីពេលនោះមក នគរស៊ូត្រូវក្លាយជាអ្នកចាំរងការវាយលុកវិញ។ ចុងក្រោយក្នុងឆ្នាំគ.ស ២៦៣ នគរវុយលើកទ័ពចូលមកវាយយកនគរស៊ូបានសម្រច។ បុគ្គលសំខាន់នៅនគរអ៊ូ ពីឆ្វេងទៅស្ដាំ មានដូចជា ស៊ុនចៀន ស៊ុនឆឹ ស៊ុនកួន ជិវយី

នគរអ៊ូ កាលដែលកងចោរចងកន្សែងលឿងក្រោកឡើងបង្កចលាចល ស៊ុនចៀន ដែលជាមន្ដ្រីមានតួនាទីទៅបង្ក្រាបក្នុងតំបន់ចៀងណាន។ កាលដែលអួនសៀវនិងបក្សពួករួមដៃគ្នាបង្ក្រាបតុងតុ ស៊ុនចៀនក៏ចូលរួមជាមួយដែរ។ ក្រោយមកពេលស៊ុនចៀនស្លាប់ ស៊ុនឆឹ បុត្រាចូលគ្រប់គ្រងកងទ័ពបន្ដ។ ក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៤ បានទទួលជំនួយពីចូវអ៊ីឬជិវយី បន្ថែមកម្លាំងទាហានឲ្យកាន់តែរឹងមាំឡើង ចាប់ផ្ដើមពង្រីកអំណាចចូលចៀងតុងខាងកើតនៃទំនាបទន្លេយ៉ង់សេ។ ក្រោយមកពេលចូឆូគ្រប់គ្រងស្ដេចហានសៀនទី ស៊ុនឆឹក៏ងាកមកចូលជាមួយចូឆូ និងបានទទួលយសជាអ៊ូហូវ។ ក្រោយពេលស៊ុនឆឹស្លាប់ ស៊ុនឆ្វៀនឬស៊ុនកួន ជាប្អូនប្រុសចូលបន្ដតំណែង ជាហេតុធ្វើឲ្យចូឆូថយទៅភាគខាងជើង ស៊ុនកួនក៏ចូលគ្រប់គ្រងតំបន់ភាគខាងកើតឆៀងខាងត្បូង កើតជាកម្លាំងនគរបីច្បាំដណ្ដើមអំណាចគ្នា។

បញ្ហាដែលនគរអ៊ូត្រូវប្រឈមគឺ ត្រូវចាំប្រឈមនឹងក្រុមកុលសម្ព័ន្ធយេវ ដែលតែងតែបង្កអសន្ដិសុខ និងកម្លាំងសម្ពាធពីកងកម្លាំងនគរវុយនាភាគខាងជើង។ ក្នុងឆ្នាំគ.ស ២៣៤ ក្រោយយុទ្ធនាការវាយឡោមព័ទ្ធ ធ្វើឲ្យកុលសម្ព័ន្ធយេវដាក់អាវុធព្រមចុះចាញ់។ ក្រោយមក ជន​ជាតិហាននិងក្រុមកុលសម្ព័ន្ធយេវបានរំលាយចូលគ្នា។ ចំពោះបញ្ហាកងកម្លាំងនគរវុយដែលមានសម្ពាធពីខាងជើងវិញ ក៏បានការវាយលុកនិងដកថយឆ្លាស់គ្នាទៅវិញទៅមក។ ក្រោយពេលខុងបេងស្លាប់និងនគរវុយបង្រ្កាបនគរស៊ូបាន នគរវុយក៏បន្ថែមកម្លាំងសម្ពាធមក​លើនគរអ៊ូកាន់តែខ្លាំងឡើង តែដោយសារសមត្ថភាពធ្វើសង្គ្រាមផ្លូវទឹករបស់នគរវុយមានកម្រិត ការប្រយុទ្ធបានអូសបន្លាយតទៅទៀតអស់រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំ។

ក្នុងកំឡុងពេល ៥២ ឆ្នាំនៃការស្ថាបនានគរវុយ បានមានការរុករានដីថ្មីសម្រាប់ធ្វើកសិកម្ម នយោបាយការគ្រប់គ្រងក៏មានស្ថេរភាព ដែនដីតំបន់ចៀងណានមានការអភិវឌ្ឍន៍ផ្នែកធ្វើនាវានិងការដឹកជញ្ជូនផ្លូវទឹកយ៉ាងខ្លាំង ទន្លេផ្សេងៗ បានតភ្ជាប់គ្នារហូតក្លាយជាផ្លូវគមនាគមន៍សំខាន់ពីដែនដីខាងកើតឆ្ពោះទៅដែនដីខាងត្បូង រហូតមានការធ្វើនាវាចរឡើងទៅជើងដល់លៀវតុង ខាងត្បូងធ្វើនាវាចរទៅដល់ណាន់ហៃឬតំបន់សមុទ្រខាងត្បូង។ ពេលដល់ឆ្នាំគ.ស ២៣០ បានមានក្រុមនាវាចរទៅដល់កោះតៃវ៉ាន់ជាលើកដំបូងតាមកំណត់ត្រាប្រវត្ដិសាស្ដ្រ។ ក្រៅពីនេះ រាជទូតពីនគរអ៊ូបានជិះនាវាចុះទៅខាងត្បូងរហូតដល់ភាគខាងត្បូងនៃវៀតណាមនិងអាណាចក្រហ្វូណន (ប្រទេសកម្ពុជាសព្វថ្ងៃ) ជាដើម បានមានការផ្សព្វផ្សាយព្រះពុទ្ធសាសនាពីលួយ៉ាងចុះទៅដែនដីភាគខាងត្បូង តំណាលគ្នានឹងលទ្ធិសាសនាតាវ។

ក្រោយពេលស៊ុនកួនស្លាប់ក្នុងឆ្នាំគ.ស ២៥២ នគរអ៊ូក៏ចុះខ្សោយ។ ក្នុងខណៈដែលនគរវុយដែលដឹកនាំដោយត្រកូលស៊ឺម៉ាចេះតែមានការរឹងមាំជាលំដាប់ ក្រោយពេលការវាយបាននគរស៊ូក្នុងឆ្នាំគ.ស ២៦៣ និងការប្ដូរមកជារាជវង្សជិនក្នុងឆ្នាំគ.ស ២៦៥ រាជវង្សជិននៅវិលវល់ក្នុងការពង្រឹងគ្រឹះរបស់ខ្លួន ជាហេតុធ្វើឲ្យនគរអ៊ូនៅអាចរក្សាអាទិភាពរបស់ខ្លួនបានមួយរយៈទៀត។ ពេលដល់ឆ្នាំគ.ស ២៦៩ នគរជិនទទួលបានអ្នកជំនាញសង្គ្រាមជើងទឹកពីនគរស៊ូ ចាប់ផ្ដើមបង្វឹកកងទ័ពជើងទឹក។ លុះដល់ឆ្នាំគ.ស ២៧៩ កងទ័ពជិនបានលើកមកវាយភាគខាងជើងទន្លេយ៉ងសេនៃនគរអ៊ូ និងអាចចូលដល់រាជធានីចៀនយ៉ែបានក្នុងឆ្នាំគ.ស ២៨០ នគរអ៊ូក៏ដល់ដំណាក់កាលអវសាន។

នៅសម័យសាមកុក ថ្វីបើមានសង្គ្រាមជាប្រចាំ តែសភាពស្រុកទេសមានភាពខុសគ្នាពីភាពច្របូកច្របល់ក្នុងកំឡុងចុងសម័យរាជវង្សហានខាងកើត​ ដោយសារជាសង្គ្រាមដែលប្រជាជននៃនគរនីមួយៗ ប្រាថ្នាចង់បង្រួបង្រួមផែនដីឲ្យមានឯកភាព។ ផ្នែកកម្លាំងយោធា នគរវុយខ្លាំងជាងគេ បន្ទាប់មកគឺនគរអ៊ូ និងនគរស៊ូខ្សោយជាងគេ ដូច្នេះភារកិច្ចការបង្រួបបង្រួមប្រទេសចុងក្រោយត្រូវធា្លក់លើនគរវុយឬជិន រាប់ចាប់ពីសភាពការច្របូកច្របល់នៅចុងសម័យរាជវង្សហានខាងកើតរហូតដល់ការប្រឈមដាក់គ្នានៃនគរទាំងបីក្នុងសម័យសាមកុកនេះ ជាការវិវត្ដន៍ផ្នែកប្រវត្ដិសាស្ដ្រមួយដំណាក់កាលទៀត តែបើរាប់ជារយៈពេលជាអាយុឃើញថា នគរអ៊ូមានអាយុដល់ទៅ ៥២ ឆ្នាំ នគរវុយ ៤៥ ឆ្នាំ និងនគរស៊ូ ៤៣ ឆ្នាំ។ ក្នុងឆ្នាំគ.ស ២៨០ ពេលជិនអ៊ូទី នៃរាជវង្សជិនលើកទ័ពបោសសម្អាតនគរអ៊ូដែលនៅតែឯងរួចហើយ សម័យ​សាមកុកក៏មកដល់កាលអវសាន។

ការយល់ឃើញរបស់អ្នកប្រវត្ដិសាស្ដ្រចិនទាក់ទងនឹងការបែងចែកកំឡុងពេលនៃសម័យនេះខុសគ្នាជា ២ ផ្នែក គឺការយល់ឃើញទីមួយ (ឆ្នាំគ.ស ២២០-២៦៥) ចាប់ផ្ដើមពីពេលដែលតាំងតុឡើងកាន់អំណាចជំនួសរាជវង្សហានក្នុងឆ្នាំគ.ស ២២០ និងចុងបញ្ចប់ពេលបង្កើតរាជវង្សជិនជំនួសរាជវង្សវុយក្នងឆ្នាំគ.ស ២៦៥ និងការយល់ឃើញទីពីរគឺ (ឆ្នាំគ.ស ១៩៦-២៨០) ចាប់ផ្ដើមពីពេលដែលតាំងតុបង្ខំឲ្យហានសៀនទីហង់តេអាយ៉ងរបស់ខ្លួន ចេញពីរាជជានីលួយ៉ាងទៅស្វីឆាងក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៦ និងចុងបញ្ចប់ក្នុងឆ្នាំគ.ស ២៨០ ពេលដែលរាជវង្សជិនបង្ក្រាបនគរអ៊ូបានសម្រេច និងបង្រួបង្រួមផែនដីចិនឲ្យមានឯកភាពម្ដងទៀត។

សាមកុក ឬ នគរបី (English: Romance of the Three Kingdoms, Simplified Chinese:三国演义, Traditional Chinese:三國演義, Pingying: Sānguó yǎnyì) ជាអក្សរសិល្ប៍ប្រវត្តិសាស្រ្តដែលត្រូវបានស្គាល់និងបានទទួលការនិយមជាបន្តបន្ទាប់ ។ សាមកុក ត្រូវបានបញ្ចូលជាឯកអក្សរសិល្ប៍ដែលជាមរតកផ្នែកបញ្ញារបស់ប្រជាជនភាគខាងកើត ដោយមានការបកប្រែលើស​១០​ភាសា​និងបោះពុម្ពផ្សាយទូទាំងពិភពលោក ។ និពន្ធនៅចន្លោះសតវត្សរ៍ទី១៤ នៃរាជវង្សយាន ដោយ លួគាន់ចុង (Chinese:羅貫中, Pingying: LuóGuànzhōng) ។ សាមកុកមានច្រើនអត្ថរស ពោរពេញដោយល្បិចឧបាយ, កលយុទ្ធ, ការដណ្ដើម, គំនុំគុំកួន, ស្មោះត្រង់និងការអភ័យដែលមានសាច់រឿងនិងរឿងរ៉ាវនៅក្នុងរឿងល្អនិងអាក្រក់លាយឡំគ្នា ។ ខ្លឹមសារនៃរឿងសាមកុកគឺនិយាយពីប្រវត្តិសាស្រ្តចិននៅសម័យនគរទាំងបីចន្លោះឆ្នាំ២២០-២៨០1 នៃគ.ស ដោយការចាប់ផ្ដើមរបស់សាមកុកកើតឡើងពីពួកក្បត់ឈ្នួតលឿង (Yellow Turban Rebellion) ដែលបះបោរនៅឆ្នាំ១៨៣2 នៃគ.ស ទើបក្លាយជាមូលហេតុធ្វើឲ្យបុគ្គលទាំង៣គឺ លីវប៉ី (刘备), គួនអ៊ី (關羽) និង តៀវហ៊ុយ ឬ ចាងហ្វី (張飛) ស្បថស្បែធ្វើជាបងប្អូននឹងគ្នា ហើយចូលរួមង្រ្កាបពួកក្បត់ឈ្នួតលឿង និងការដណ្ដើមអំណាចនៅចុងរជ្ជកាលហានជាមួយនឹងនគរនានា ដែលរួមមាននគរវុយ ឬនគរវើយ (魏) នគរចុក ឬនគរស៊ូ (蜀) និងនគរ-ង ឬនគរអ៊ូ (吳) រហូតដល់ការបង្កើតរាជវង្សជិនដោយ ស៊ូម៉ាអៀន (司馬炎) ។ សរុបទៅមានរយៈពេលប្រហែលជា ៦០ ឆ្នាំ ។ ក្រៅពីនេះ សាមកុក ក៏ជាអក្សរសិល្ប៍មួយក្នុងចំណោមកំពូលអក្សរសិល្ប៍ទាំង៤ រួមមាន ស៊ីយ៉ូវជី (西遊記) ឬ Journey to the West, សុងជាង (宋江) ឬ Water Margin និង ហុងឡូវមឹង (红楼梦) ឬ Dream of the Red Chamber ។

រឿង​សាមកុក​ជា​រឿង​រ៉ាវ​មួយ​ផ្នែក​កាល​ពី​ក្នុង​រវាង​ ខាង​ចុង​សតវត្សរ៍​ទី​ពីរ​និង​ខាង​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី​បី​នៃ​គ្រិស្ត​សករាជ ។ កាល​ចាប់​ផ្ដើម​កើត​រឿង​ឡើង គេ​មិន​បាន​កត់​ត្រា​ជា​អក្សរ​ទុក​មក​តាំង​ពី​ដំបូង​ទេ គ្រាន់​តែ​ជា​រឿង​និយាយ​ដំណាល​តៗ​គ្នា​មក ។ ដល់​សម័យ​ត​មក​ក្រោយ​ទៀត ប្រជាជន​ជាតិ​ចិន​និយម​យក​រឿង​សាមកុក​នេះ​ទៅ​តែង​លេង​ល្ខោន​ដែល​យើង​ហៅ​ថា​ លេង​ហ៊ី ទើប ​នាំ​ឲ្យ​រឿង​សាមកុក​នេះ​សាយ​ភាយ​ចេញ​ទៅ មាន​អ្នក​ចេះ​ដឹង​រឿង​រ៉ាវ​នេះ​កាន់​តែ​ច្រើន​ឡើងៗ ទើប​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ចិន​រួប​រួម​ចង​ក្រង​កត់​ត្រា​ទុក​ជា​អក្សរ​ត​មក ។ ដល់​សម័យ​ស្រុក​ចិន​ចេះ​ឆ្លាក់​ពុម្ព​អក្សរ​ហើយ គេ​បាន​បោះ​ពុម្ព​ផ្សាយ​រឿង​សាមកុក​នេះ​ជា​សៀវភៅ​ឡើង ជាដើម​ហេតុ​ឲ្យ​រឿង​សាម​កុក​សាយ​ភាយ​ទូទៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន រហូត​ដល់​នានា​ប្រទេស​ផង ។ 

បើ​យើង​ពិគ្រោះ​មើល​សេចក្ដី​ផ្ទៃ​រឿង​នៃ​សាមកុក​នេះ នឹង​យល់​ថា អ្នក​និពន្ធ​រឿង​នេះ​មាន​បំណង​ចង់​ចង​ក្រង​ផ្ទៃ​រឿង​ឲ្យ​ទៅ​ជា​តម្រា​ សម្រាប់​សិក្សា​ខាង​ផ្លូវ​នយោបាយ​ស្រុក​ទេស​ផង ខាង​ផ្លូវ​កិច្ចកល​ក្នុង​សឹក​សង្គ្រាម​ផង ហើយ​តែង​បាន​ល្អ​ហូរហែ គួរ​ឲ្យ​សរសើរ​ដល់​គំនិត​និង​សេចក្ដី​ព្យាយាម​របស់​អ្នក​និពន្ធ​រឿង​សាមកុក​ នេះណាស់ ។ ហេតុ​នេះ​ហើយ​បាន​ជា​រឿង​សាមកុក​នេះ​បាន​ផ្សាយ​ចេញ​ក្រៅ មិន​ត្រឹម​តែ​ក្នុង​ស្រុក​ចិន រហូត​ដល់​នានា​ប្រទេស​ផង ។

ចំពោះ​ប្រទេស​សៀម គេ​បាន​ប្រែ​រឿង​សាមកុក​ចេញ​ពីភាសា​ចិន​ជា​លើក​ដំបូង​កាលពី​ ព.ស. ២៣៤៥ ក្នុង​សម័យ​ដែល​មិន​ទាន់​មាន​រោង​ពុម្ព​សម្រាប់​បោះ​ពុម្ព​សៀវភៅ​ផ្សេងៗ​បាន ​ ហើយ​គេ​ក៏​បាន​ចាត់​ការ​បោះពុម្ព​រឿង​សាមកុក​នេះ​ផ្សាយ​ជា​ច្រើន​លើក​ដែរ ។ រឿង​សាមកុក​ដែល​គេ​បាន​ចាត់​បោះពុម្ព​លើក​ក្រោយ​បង្អស់​ក្នុង​ ព.ស. ២៤៧០ ប្រហែល​ជា​ច្បាប់​បោះពុម្ព​លើ​ក្រោយ​នេះ​​ហើយ​ដែល​ អ្នក​ឧកញ៉ា​វិបុលរាជសេនា “កន” តំណាង ​រាស្ត្រ បាន​ប្រែ​ចេញ​ជា​ខេមរភាសា​ចប់​សព្វ​គ្រប់ តែ​គ្មាន​ឱកាស​នឹង​បោះពុម្ព​ផ្សាយ​រឿង​នេះ​ត​មក​ជា​ច្រើន​ឆ្នាំ ។ ក្រោយ​បំផុត​លោក​បាន​យក​សំណៅ​ប្រែ​រឿង​សាមកុក​ទៅ​​ប្រគល់ឲ្យ​ពុទ្ធសាសន​ បណ្ឌិត្យ​ដើម្បី​ឲ្យ​ចាត់​ការ​បោះពុម្ព​ផ្សាយ​តាម​ត្រូវការ ។ ពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ បាន​ថ្លែង​អំណរគុណ​ចំពោះ​អ្នក​ឧកញ៉ា​វិបុលរាជសេនា​(កន) ហើយ​សរសើរ​សេចក្ដី​ព្យាយាម​ដែល​បាន​ខំ​ខ្វល់​ខ្វាយ​ប្រែ​រឿង​ដ៏វែង​នេះ​ត្រា ​តែ​ចប់​សព្វ​គ្រប់ ។

ផែនទីប្រទេសចិនសម័យនគរទាំង ៣ ឬ សម័យសាមកុក​ ឆ្នាំ ២៦២ នៃ គ. ស.

នគរ វុយ 

នគរ ចុក

នគរ ង៉

ឯ​ផ្ទៃ​រឿង​សាមកុក​នេះ បើ​សរុប​សេចក្ដី​ឲ្យ​ខ្លី​តាម​អត្ថាធិប្បាយ​របស់​ក្រុម​ព្រះ​ដាំរ៉ុង​រាជា នុភាព​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ជាតិ​ថៃ ដូច​មាន​សេចក្ដី​តទៅ​នេះ ៖

«​រឿង​សាមកុក​នេះ ចាប់​ផ្ដើម​មាន​រឿង​កើត​ឡើង​ក្នុង​រជ្ជកាល​ព្រះ​បាទ​​ឡេន​តេ កាល​ពី​ ព.ស. ៧១១ (រវាង គ.ស. ១៥៨) ដែល​ជា​បឋម​ហេតុ​បណ្ដាល​ឲ្យ​រាជាណាចក្រ​ចិន​បែក​ខ្ញែក​ចេញ​ទៅ​ជា​បី​ភាគ ដែល​ចិន​ហៅ​ថា “សាមកុក” ។ ព្រះ​មហាក្សត្រ​ព្រះ​អង្គ​នេះ ឥត​សមត្ថភាព ទ្រង់​ជឿ​ស្ដាប់​ពាក្យ​ទូល​ញុះញង់​របស់​ពួក​ខន្ធី (ពួក​មនុស្ស​ប្រុស​កម្រៀវ​ក្នុង​ព្រះរាជ​សំណាក់) ពួក​មន្ត្រី​​តូច​ធំ​ក្នុង​ក្រុង​ក៏​​គ្មាន​អ្នក​ណា​មួយ​ខ្លាំង​ពូកែ ល្ម​ម​ជា​ទី​គោរព​កោត​ក្រែង​របស់​ជនទូទៅ ដរាប​ដល់​ទ្រង់​ទីវង្គត​ទៅ ។ ក្សត្រ​​ព្រះអង្គ​នេះ ទ្រង់​មាន​ព្រះរាជ​បុត្រ​២​ព្រះអង្គ ព្រះ​អង្គ​ច្បង​ព្រះ​នាម ហង់ជូពៀន ទ្រង់​ទទួល​គ្រង​រាជ្យ​ជា​តំណ​ព្រះរាជវង្ស តែ​ព្រះ​នាង ​ហូហៅ ជា​ព្រះ​វរជននី​ស្ដី​រាជការ​ផែន​ដី​ជំនួស ព្រោះ​ព្រះរាជបុត្រ​នៅ​កុមារ​ណាស់ ។ ព្រះរាជបុត្រ​ព្រះ​នាម ហង់ជូហៀប កំព្រា​ព្រះ​ជននី នាង តាំងថៃហ ជា​អយ្យិកា​ចិញ្ចឹម​តាំង​ពី​នៅ​ជា​ទារក ហើយ​ក៏​ខ្វល់ខ្វាយ​ចង់​ឲ្យ​ចៅ​បាន​រាជសម្បត្តិ​ទើប​នាង​ទាំង​ពីរ​ទៅ​ជា​អរិ​ នឹង​គ្នា ។ ក្រោយ​ព្រះ​បាទ​ ឡេនតេ ទីវង្គត​ទៅ​នោះ ហូជិន ជា​បង​ព្រះ​នាង​ ហូហៅ បាន​ធ្វើ​ជា​មន្ត្រី​ធំ​ក្នុង​ព្រះរាជវាំង ធ្វើ​កល​ឧបាយ​ឲ្យ​គេ​សម្លាប់​នាង​ ថៃហ ទៅ ហើយ​គិត​កំចាត់​ពួក​ខន្ធី​ចេញ​ទៀត ប៉ុន្តែ​ព្រះ​នាង​ ហូហៅ រារាំង​ការពារ​ពួក​ខន្ធី ។ ត​មក ហូជិន លប​មាន​ចុតហ្មាយ​សម្ងាត់​ទៅ​ដល់ តាំងតុះ ចៅ​ហ្វាយ​ស្រុក ឈីឡុង ឲ្យ​លើក​ទ័ព​ទៅ​បង្ក្រាប​ពួក​ខន្ធីៗ​បាន​ដឹង​រឿង​ ក៏​ធ្វើ​កល​ល្បួង​ឲ្យ ហូជិន ចូល​ទៅ​ក្នុង​វាំង ព្រួត​ដៃ​គ្នា​ចាប់​ ហូជិន សម្លាប់​ទៅ ។ ពួក​ខាង ហូជិន បាន ​ដឹង ខឹង​ណាស់​ក៏​នាំ​គ្នា​ដុត​ព្រះរាជវាំង ហើយ​លើក​គ្នា​ចូល​លុក​លុយ​កាប់​សម្លាប់​ពួក​ខន្ធី​ជា​ចលាចល ។ ក្សត្រ​គ្រង​រាជ្យ​ទ្រង់​គេច​រត់​ទៅ​ស្នាក់​នៅ​ទីដទៃ ។ ឯ​ តាំងតុះ កាល​បាន​ឱកាស​ជា​ប្រយោជន៍​ដល់​ខ្លួន ក៏​លើក​ទ័ព​ចូល​ក្រុង​បង្ក្រាប​ការ​ចលាចល​រាប​ទាប ​ហើយ​ទើប​ដក​ព្រះមហាក្សត្រ និង​ព្រះ​នាង​ ហូហៅ ជា​ព្រះ​វរជននី​ចេញ​ចាក​រាជសម្បត្តិ លើក​ ហង់ជូហៀប ជា​ព្រះ​អនុជ​ឡើង​គ្រង​រាជ្យ ទ្រង់​ព្រះនាម ព្រះ​បាទ​ហៀនតេ តាំងតុះ ក៏​តាំង​ខ្លួន​ឯង​ជា “សៀងកុក” (តំណែង​អគ្គមហាសេនាបតី) សម្រេច​រាជការ​ផែនដី ។ កាល តាំងតុះ បាន​ឡើង​ជា​សៀងកុក​ហើយ ក៏​តាំង​ប្រព្រឹត្ត​អំពើ​ទុច្ចរិត​ផ្សេងៗ ពួក​មន្ត្រី​នៅ​ក្រុង គ្មាន​អ្នក​ណា​មួយ​អាច​កំចាត់​ តាំងតុះ ​ចេញ ក៏​នាំ​គ្នា​រត់​ចេញ​ទៅ​នៅ​ខេត្ត​ក្រៅ​អស់​ជាច្រើន ។ ក្នុង​ចំណោម​ពួក​ដែល​រត់​ទៅ​នោះ មាន​មន្ត្រី​ពូកែ​ម្នាក់​ឈ្មោះ ចូឆូ បាន​បបួល​ចៅហ្វាយ​ស្រុក​ជា​ច្រើន​ស្រុក លើក​ទ័ព​ទៅ​បង្ក្រាប តាំងតុះ ប៉ុន្តែ ​ធ្វើ​ការ​មិន​សម្រេច ព្រោះ​មិន​រួម​សាមគ្គី​គ្នា ដោយ​ចៅហ្វាយ​ស្រុក​អស់​នោះ​គិត​តែ​ចង់​បាន​ប្រយោជន៍ និង​អំណាច​តែ​សព្វៗ​ខ្លួន ម៉្លោះ​ហើយ​ទៅ​ជា​ទាស់​ទែង​ច្បាំង​តែ​គ្នា​ឯង ។

ត​មក​មិន​យូរ​ប៉ុន្មាន អងអ៊ុន ជាមន្ត្រី​ធំ​នៅទីក្រុង​ក៏គិត​ធ្វើ​កល​ឧបាយ​កំចាត់​ តាំងតុះ ចេញ​បាន​សម្រេច ដោយ​យក​ស្ត្រី​រូប​ឆោម​ឆើត​ធ្វើ​ជានុយ ប៉ុន្តែ អងអ៊ុន មិន​អាច​ចាត់​ការ​ស្រុក​ទេស​ឲ្យ​រៀប​រយ​ទៅ​បាន ថែម​ទាំង​ក្សត្រ​ទ្រង់​រាជ្យ​ក៏​ឥត​មាន​សមត្ថភាព ទើប​ជា​ហេតុ​ឲ្យ​ពួក​របស់​ តាំងតុះ មាន លីឈុយ‑គុយគី ជាដើម ធ្វើ​ការ​សង​សឹក​សម្លាប់ អងអ៊ុន ទៅ​ទៀត ហើយ​បង្ខំ​ឲ្យ​ព្រះ​បាទ​ហៀនតេ តាំង​ពួក​ខ្លួន​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​ធំ​ក្នុង​ទីក្រុង ។ នៅ​ទី​បំផុត ពួក​នេះ​គិត​កំចាត់​ព្រះ​បាទ​ហៀនតេ ចេញ ទ្រង់​គេច​រត់​ចោល​ទីក្រុង​ទៅ ទ្រង់​បាន​សេចក្ដី​លំបាក​វេទនា​ជា​អនេក ហើយ​មាន​ព្រះរាជ​ឱង្ការ​ឲ្យ​ហៅ​ ចូឆូ ចូល​មក​ជួយ​ទំនុក​បម្រុង​ទ្រង់​ក្នុង​ឱកាស​នោះ ។ ចូឆូ លើក​ទ័ព​ចូល​ទៅ​បង្ក្រាប​ពួក​ក្បត់​បាន​រាបទាប​នៅ​ទីក្រុង ហើយ​បាន​ទទួល​តំណែង​ជា​សៀងកុក​សម្រេច​រាជការ​ផែន​ដី តែ​បណ្ដា​ខែត្រ​ក្រៅ​នៅ​តែ​បះបោរ​រឹង​ទទឹង​តាំង​ពី​កាល តាំងតុះ លីឈុយ‑គុយគី មក​នោះ ។ ឯ​ពួក​មន្ត្រី​ដែល​រត់​ចោល​ក្រុង​ទៅ​ក្នុង​សម័យ​ តាំងតុះ ក៏​បាន​ត្រឡប់​ចូល​មក​ទីក្រុង​វិញ ក្នុង​ពេល​ដែល​ ចូឆូ បាន​ធ្វើ​សៀង​កុក ដោយ​ស្ម័គ្រ​ចិត្ត​ចុះ​ចូល​នឹង​ ចូឆូ ក៏​មាន ដែល​នៅ​ស្ងៀមៗ​ចាំ​មើល​បំណាំ​ក៏​មាន ដែល​នៅ​រឹង​ទទឹង​ក៏​នៅ​មាន ។

ឯ​ ចូឆូ នោះ ជា​មនុស្ស​មាន​សតិបញ្ញា​វាង​វៃ ជា​មេទ័ព​មាន​សតម្ថភាព​ជា​អ្នក​អាច​គ្រប់គ្រង​បង្គាប់​បញ្ជា​ខែត្រ​ក្រៅ​ នានា អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​ទីក្រុង​មាន​អំណាច​ មាន​កម្លាំង​កើន​ចម្រើន​ឡើង​ជាង​កាល​ជាន់​មុន​នេះ ។ ប៉ុន្តែ ចូឆូ ច្រើន​ធ្វើ​ការ​តាម​តែ​ទំនើង​ចិត្ត​ខ្លួន ពួក​នាម៉ឺន​ដែល​មិន​មែន​ជា​បក្ខ​ពួក ចូឆូ ច្រើន​ស្អប់ គិត​កំចាត់​ចេញ តែ​គ្មាន​អ្នកណា​ហ៊ាន​កំចាត់​ចេញ​ទេ ព្រោះ​ពួក​នៅ​ក្រុង​ស្រឡាញ់ ចូឆូ ដោយ​ភាគ​ច្រើន ។ ចូឆូ ប្រើ​អំណាច​មុខ​ក្រសួង​ជ្រុល​ហួស​ពេក ជា​ហេតុ​ឲ្យ​ព្រះ​បាទ​ហៀនតេ ទ្រង់​ក្រំ​ព្រះទ័យ​យ៉ាង​ខ្លាំង ដល់​ទៅ​ទ្រង់​យក​ព្រះលោហិត​សរសេរ​ព្រះឱង្ការ​សម្ងាត់ ហៅ​រក​អ្នក​ស្វាមី​ភ័ក្ដិ​ឲ្យ​គិត​កំចាត់​ ចូឆូ ចេញ ។ ដំណឹង​នេះ​ផ្សាយ​ដល់​ខែត្រ​ក្រៅ បណ្ដា​ពួក​ចៅហ្វាយ​ស្រុក​ដែល​មាន​កម្លាំង មិន​មែន​ជា​បក្ខ​ពួក​ខាង ចូឆូ ក៏​យល់​ថា ចូឆូ ជា​សត្រូវ​នឹង​ផែនដី​ដូច​ជា​ តាំងតុះ ដែរ ទើប​នាំ​គ្នា​រឹង​ទទឹង​ឡើង ។ ឯ​ ចូឆូ ដែល​ប្រកាន់​សក្តិ​ខ្លួន​ជាសៀងកុក ក៏​យល់​ថា​ត្រូវ​តែ​បង្ក្រាប​ខែត្រ​ក្រៅ​ដែល​រឹង​ទទឹង​ជា​សត្រូវ​នឹង​ផែនដី ទើប​ជាហេតុ​ឲ្យ​កើត​ជា​ចម្បាំង​ឡើង ដោយ​ទាំង​សង​ខាង​អាង​ថា​ច្បាំង​បង្ក្រាប​ពួក​ក្បាត់​ផែនដី ។ ផល​នៃ​ការ​ច្បាំង​គ្នា​ជា​យូរ​អង្វែង​នោះ ប៉ែក​ខាង​កង​ទ័ព ចូឆូ ច្បាំង​បង្ក្រាប​ខែត្រ​ក្រៅ​បាន​ជា​ចំនួន​ច្រើន បង្កា្រប​មិន​បាន​តែ​បណ្ដា​ខែត្រ​ដែល​នៅ​ក្រោម​ឱវាទ ស៊ុនគួន និង ឡៅពី ប៉ុណ្ណោះ ។

ស៊ុនគួន ជា​ម្ចាស់​ស្រុក​កន្តាំង ជា​ខែត្រ​ធំៗ​តាំង​នៅទិស​ខាង​កើត ជា​អ្នក​គ្រប់​គ្រង​ស្រុក​ទេស​បាន​ល្អ​តាំង​នៅ​ក្នុង​សីលធម៌ មាន​មនុស្ស​និយម​រាប់​អាន​ច្រើន ត្រា​តែ​មាន​កម្លាំង​ខ្លាំង​ពូកែ​ឡើង​ច្រើន ។ ឯ ឡៅពី នោះ ដំបូង​ជា​មនុស្ស​អនាថា តែ​មាន​ត្រកូល​ខ្ពស់​ជាប់​សែស្រឡាយ​ក្នុង ​រាជវង្ស​ហ័ន ជា​អ្នក​មាន​អធ្យាស្រ័យ​ល្អ ហើយ​គាប់​ចួន​បាន​មនុស្ស​ពូកែ​មាន​ថ្វី​ដៃ​មក​ចូល​ធ្វើ​ជា​នាយ​ទាហាន​ច្រើន​ ​នាក់ ទើប​មាន​​កេរ្តិ៍​ឈ្មោះ​ល្បី​ឡើង ត​​មក​បាន​ ខុង មេង ជា​ទីប្រឹក្សា​ខាង​សឹក​សង្គ្រាម បាន​ណែនាំ​ឲ្យ​ចង​មិត្រ​នឹង​ ស៊ុន គួន ព្រួត​ដៃ​គ្នា​តស៊ូ​នឹង​ ចូ ឆូ ទើប​រក្សា​ខ្លួន​បាន​សុខ ហើយ​គាប់​ចួន​បាន​ខែត្រ​ សេ ឆួន តាំង​នៅ​ទិស​ខាង​លិច​ជា​បង្អែក ទើប​តាំង​លក្ខណ៍​ឋាន​បាន​មាំមួន ។ ឯ​ព្រះ​បាទ ​ហៀន តេ ជា​ព្រះ​មហាក្សត្រ​ប្រទេស​ចិន តែ​ព្រះ​នាម​ដូច​រួប​អ្នកតា តែ​ពង្សាវតារ​ចិន​នៅ​រាប់​ថា​ជា​ព្រះ​មហក្សត្រ​ប្រទេស​ចិន​ទាំង​មូល ។

លុះ ចូឆូ អនិច្ច​កម្ម​ទៅ ចូភី ជា​កូន​ចូឆូ​បាន​ទទួល​តំណែង​សៀងកុក​ជា​តំណ​ត​មក​ជំនួស​បិតា រួច​បាន​ដក​ព្រះបាទ ​ហៀន តេ ​ចេញ​ពី​រាជសម្បត្តិ ហើយ​ប្រកាស​តាំង​ខ្លួន​ឯង​ឡើង​ជា​ព្រះ​មហាក្សត្រ​ប្រទេស​ចិន​ ផ្លាស់​រាជវង្ស​ថ្មី​ហៅថា រាជរង្ស​វុយ កាល​ពី​ ព.ស. ៧៦៣ ។ ប៉ែក​ខាង​ ឡៅពី ក៏​បាន​តាំង​ខ្លួន​ជាក្សត្រ​ឡើង​ដែរ ចាត់​តាំង​រាជវង្ស​ហ័ន ឡើង​ថ្មី​ទៀត​នៅ​ខែត្រ​ដែន​សេឆួន ។ ខាង​ស៊ុនគួន មិន​ចង់​នៅ​ចំណុះ​ ចូភី ឬ ឡៅពី ក៏​តាំង​ជា​ឯករាជ្យ​ឡើង​នៅ​ខែត្រ​ដែន​កន្តាំង ។ តាំង​អំពី​កាល​ណោះ​មក ប្រទេស​ចិន​ទាំង​មូល​ក៏​បែក​ខ្ញែក​ចេញ​ជា​សាមកុក គឺ​បែក​ចេញ​ជា​បី​អាណាចក្រ​សឹង​មាន​ឥស្សរៈ​ដាច់​ដោយ​ឡែក​ពី​គ្នា ។ អាណា​ខែត្រ​របស់​ព្រះ​បាទ​ចូភី ហៅថា វុយកុក ។ អាណា​ខែត្រ​របស់​ឡៅពី​ហៅថា ចុកកុក ។ អាណា​ខែត្រ​របស់​ព្រះបាទ​ ស៊ុនគួន​ ហៅថា ង៉កុក ។ អំណឹះ​កាល​ត​មក កាល​អស់​បុណ្យ​ព្រះបាទ​ឡៅពី ចូភី ស៊ុនគួន ហើយ អ្នក​គ្រប់​គ្រង​ប្រទេស​ជា​តំណ​តមក ជា​​អ្នក​ឥត​សមត្ថភាព​ទាំង​បី​កុក ទើប ស៊ុម៉ាចៀវ ដែល​ជា​អ្នក​សម្រេច​រាជការ​ផែនដី​ខាង​ វុយកុក បង្ក្រាប​ចុកកុក​បាន​មុន រួច​ត​មក ស៊ុម៉ាអៀន បុត្រ​ ស៊ុម៉ាចៀវ​ ដណ្ដើម​រាជសម្បត្តិ​ វុយកុក ​បាន​ផ្លាស់​រាជវង្ស​ថ្មី​ហៅថា ​រាជវង្ស​ជិន ហើយ​បង្ក្រាប ​ង៉កុក​ បាន​មួយ​កុក​ទៀត ។ ទើប​មហា​អាណា​ចក្រ​ចិន​ត្រឡប់​ចូល​រួបរួម​គ្នា​មូល​តែ​មួយ​បាន​ឡើង​វិញ ចប់​រឿង​សាមកុក​ដោយ​សង្ខេប​ខ្លី​ត្រឹម​ប៉ុណ្ណោះ​» ។

(កម្ពុជា-ចិន)៖ ខណៈដែលប្រទេសចិនបុរាណកំពុងកើតមានភាពវឹកវរដោយសារសង្គ្រាមសាមកុកនោះ នៅតំបន់អាស៉ីអាគ្នេយ៍ដីគោកឯណេះវិញ ក៏បានលេចឡើងនូវអាណាចក្រដ៏ធំមួយ នោះគឺអាណាចក្រភ្នំរបស់ខ្មែរ ដែលកំពុងមមាញឹកក្នុងការពង្រីកទឹកដី និងការធ្វើជំនួញពាណិជ្ជកម្មជាមួយអន្តរជាតិ ក្នុងនោះនគរភ្នំក៏មានទំនាក់ទំនងជាមួយនគរអ៊ូរបស់ ស៊ុន ឈាន (Sun Qian) ផងដែរ។

តាមរយៈកំណត់ត្រារបស់លោក ចូវ តាខ្វាន់ (Zhou Daguan) បានបង្ហាញថា ជនជាតិខ្មែរ និងជនជាតិចិន គឺធ្លាប់មានទំនាក់ទំនងការទូត និងសេដ្ឋកិច្ចពាណិជ្ជកម្មយ៉ាងជិតស្និទ្ធជាមួយគ្នា ខណៈលោកបណ្ឌិត មីហ្សែល ត្រាណេ (Michel Tranet) បានអធិប្បាយក្នុងសៀវភៅរបស់លោកថា តាមរបកគំហើញថ្មី និងភស្តុតាងមួយចំនួន ដូចជាសិលាចារឹក និងរឿងព្រេងនិទានផងនោះ បានឱ្យយើងដឹងថាជនជាតិចិនមានវត្តមាននៅលើទឹកដីកម្ពុជាតាំងពីមុនគ្រិស្ដសករាជមកម្ល៉េះ។

ដូចដែលយើងបានដឹងហើយថា នាអំលុងសតវត្សរ៍ទី៣ ប្រទេសចិនបុរាណមានការបែងបាក់គ្នាជា ៣នគរ រួមមាន៖ នគរវ៉ី (Cao-Wei) នៅភាគខាងជើង នគរស៊ូហាន (Shu-Han) នៅភាគខាងលិច និងនគរអ៊ូ (Sun-Wu) នៅភាគខាងកើត (សម័យសាមកុក)។ សម្រាប់នគរអ៊ូនេះទៀតសោត ត្រូវបានប្រវត្តិសាស្ត្រកត់ត្រាថាធ្លាប់មានទំនាក់ទំនងទាំងការទូត និងជំនួញពាណិជ្ជកម្មជាមួយនគរភ្នំរបស់ខ្មែរ ខណៈនគរអ៊ូក៏នៅជាប់នឹងសមុទ្រផងដែរ។ អាណាចក្រភ្នំកាលណោះ គឺសោយរាជ្យដោយព្រះបាទស្រីមារៈ ដែលភាសាចិនហៅថា ហ្វានឆាន។

ម្យ៉ាវិញទៀត បើយោងតាមសៀវភៅប្រវត្តិសាស្រ្តខ្មែរ ដែលរៀបរៀងដោយលោកសាស្ត្រាចារ្យ ត្រឹង ងា ក៏បានឱ្យដឹងដែរថា នៅគ្រិស្ដសករាជ ២៤៣ ព្រះបាទស្រីមារៈ បានបញ្ជូនរាជទូតខ្មែរទៅកាន់ប្រទេសចិនខាងត្បូង (សំដៅលើរាជាណាចក្រតុងអ៊ូ) ដើម្បីនាំព្រះរាជ្យដង្វាយជាឧបករណ៍ភ្លេង និងវត្ថុប្រណីតផ្សេងៗទៅថ្វាយស្ដេចក្រុងចិន។ ចំណែកឯស្ដេចក្រុងចិននៃនគរអ៊ូនេះក៏តែងបញ្ជូនរាជទូត និងអ្នកជំនួញរបស់ខ្លួនមកធ្វើជំនួញទិញដូរវត្ថុប្រណីតៗនៅនគរខ្មែរនេះផងដែរ។

ពាក់ព័ន្ធនឹងជំនួញអន្តរជាតិរវាងប្រទេសមិត្តទាំងពីរនេះ សៀវភៅប្រវត្តិសាស្ត្រចិនដែលសរសេរដោយជនជាតិបារាំង ហ្សាក ហ្សែណេ (Jacques Gernet) ក៏បានបញ្ជាក់ថា នគរតុងអ៊ូបានបញ្ជូនបេសកជន និងអ្នកជំនួញពីប្រទេសខ្លួនឱ្យមកកាន់នគរភ្នំលើកដំបូងនៅគ្រិស្ដសករាជ ២២៨។

លុះដល់នៅគ្រិស្ដសករាជ ២៤៥-២៥០ បេសកទូតចិនចំនួនពីររូប គឺលោក ខាង ថាយ (Kang Tai) និងលោក ជូ យីង (Zhu Ying) ព្រមទាំងពួកអភិជននគរអ៊ូមួយចំនួនបានមកធ្វើទស្សនកិច្ចរាជធានីវ្យាធបុរៈ ដែលជារាជធានីធំរបស់អាណាចក្រភ្នំ។ កំណត់ត្រារបស់បេសកទូតចិនទាំងពីររូបនេះ បានផ្ដល់ព័ត៌មានយ៉ាងច្រើនសម្រាប់ការស្រាវជ្រាវប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ។

សូមជម្រាបថា តាំងពីសម័យអាណាចក្រភ្នំមក ប្រទេសកម្ពុជាធ្លាប់មានកំពង់ផែអន្តរជាតិធំមួយ នោះគឺកំពង់ផែអូរកែវ ដែលបច្ចុប្បន្នស្ថិតនៅដែនដីកម្ពុជាក្រោម។

តាមរយៈឯកសារទាំងនេះ អ្នកស្រាវជ្រាវផ្នែកប្រវត្តិសាស្រ្តជាតិ-អន្តរជាតិមានមតិស្របគ្នាថា នគរភ្នំ និងនគរអ៊ូ គឺពិតជាធ្លាប់មានចំណងការទូត និងជំនួញពាណិជ្ជកម្មជិតស្និទ្ធជាមួយគ្នាពិតមែន៕